Реферат: Конспект по истории Беларуси
VI БЕЛАРУСЬУ СКЛАДЗЕ РЭЧЫПАСПАЛИТАЙ
(II палова XVIст.)
1. Люблинскаяуния 1569. Вытокии змест.
2.
3. Рэлигийна-царкоунаяБерастейскаяуния 1596 г. Сутнасцьунияцтва.
1. Пачынаючыз Крэйскайунии, ВКЛ и кароназближалисяу накирункупадабенстваформ дзяржаунасции з`ядноувалисяна узроунисацыяльныхвярхоу. Але икняства и кароназахоуваликульт. и палит.адасобленнасцьи магнаты былисупраць дзяржаунагазлицця.
У сяр. 16 ст.слажылася новаяситуацыя, адзначанаянаступным:
1) актывизавалисяунияцкия настроиз боку польскайшляхты, якойстала цеснау межах кароныи з боку польскагакаталичнагакасцела, якомуВатыкан адводзиугалоуную ролюу экпансии наусход.
2) абвастрылисясупярэчнасциунутры ВКЛпамиж шляхтай, якая не меларэальнай палитычнайулады и магнатами, якия атрымалиманаполию упалит. жыццикняства.
У 60-я гады гэтаесупрацьстаянневылилася уадкрытую канфрантацыюи шляхта сабраушысвой сойм падВицебскампрыняла рашэннеи звярнуласяда польскагакараля (ЖыгимондII Аугуст) з просьбайаб стварэнниагульнагасейма, каб мецьаднолькавыяправы у прыняциирашэнняу.
3) не абачливауцягнуушысяу Ливонскуювайну княствацярпела ваенныяпаражэнни изямельныястраты. У 1563 г.маскоускиявойски узялиВицебск, наблизилисяда Полацка.Шукаючы падтрымкукняства звярнуласяда Польшчы ипытанне абновым афармленнидвухбаковагасаюза саюзабыло пастауленана абмеркаваннепольскагасейма.
Ен адкрыусяу Люблине 10 студзеня1569 г. Паслы княствамели намерадстаяацьпалитычнуюаутаномию изахаваць уласнысойм з правамабмеркаваннякандыдатурыкараля. Польскибок, яки меудалекия намерыпоунай инкарпарацыиЛитоускихзямель, выстауляупатрабаванниадваротнагапарадку и усакавику 1569 г.паслы княствапакинули Люблин.
Пад уплывампольских феадалаукароль сваимуказам замацоуваеземли Падляшша, Валыни, Киеушчыныи Падал`я заПольскимкаралеуствам.У таких умовахпаслы ад княствавярнулися насойм и 1 липеня1569 г. была падписанауния аб утварэнниРэчы Паспалитай.
Межы памиж2 краинамикасавалися, ликвидавалисямытныя пошлинына тавары, грамадзянекожнай з 2-ухпалоу мели права набывацьнерухомасцьна усей тэрыторыи.Утвараусяадзины двухпалатнысойм, яки выбирауадзинага гаспадара— караля и князяадначасова.Але княстваи карона захоувалиадасобленыяурады, войски, грошы, дзяржауныяпасады, пячатки, систэму судаводстваи нормы права.Гэта была федэрацыя.
Польски боквалодау унутрыпалитычнайиницыятывай, таму фактычнайроунасци неатрымалася.Са 180 паслоу сойма,46 — з ВКЛ. Польскибок забрауправа знешне-палит.ф-цый и не распаусюдзиуна шляхту княстваправа кантролюза органамидзяржаунагакираваня.
Магнатыкняства аказалисяпад пагрозайстраты сваёйманаполии науладу, а шляхтакняства аказаласяпад пагрозайвыцисканняяе шляхтайпольскага боку.
Да таго жфеадалы ВКЛне мели правагаспадаранняна землях адарваныхПольшчай у 1569г. Таму першыядзесяцигодзипасля Люблинскайунии были адзначаныактыунай барацьбойкняства заумацаваннесваей палитычнайаутаномии игэтую барацьбуузначалилимагнаты.
У ВКЛ дэманстратыуназбирауся сойм.Магнаты спрабавалиразыграцьрэлигийнуюкарту.
Важны выник— прыняцце у1588 III статута ВКЛ.У гэтым дакуменцетэкст унии ужоне прыводзиусяи были зафиксаванывельми важныяпалажэнни абтым, што палякине маюць праванабываць зямельнуюуласнасць изаймаць дзяржауныяпасады у ВКЛ.
Т. ч., магнатыабаранили сваепалит. становишчаи барацьбастала пацихузацихаць, хацяяшчэ у сяр. 17ст.княства спрабаваларазарвацьЛюблинскуюунию и перайсципад пратэктаратМагдэбурга, затым Швецыи.И усе ж назиралисяинтэграцыйныяпрацэсы зближэння, па-кольки польскибок ишоу науступки, распаусюджваушляхецкиявольнасци уВКЛ, дау дазволна правядзеннеу ВКЛ соймау, распаусюдзиуна шляхту княстваправа кантролюза дзяржаунымиустановами.Па меры аслабленнявяликакняскагазмагання засамастойнасцьи зближэннясац. вярхоу уадзиную супольнуюагульнасцьстваралисяшырокия магчымасцидля паланизацыибел. краю, дэнацыялизацыиформ бел. культуры.
2. Да сяр.16ст. на бел. земляхпрактычна
сферауплыва якихпрыблизнасупадала здзяленнемзямель на зах.и усх. У 16ст. у Зах.Еуропе пачаусяшыроки грамацка-палит.рух, яки па зместубыу антыфеадальны, а па форме стаурухам за рэформыу каталицкайцаркве.
Асноунымпастулатамидыелагаурэфармацыи(М. Лютэр, Ж. Кальвин)было веравучэннеаб индывидуальнайадказнасцичалавека перадБогам и аб апрауданниадной толькиверай. Аб`яулялисянепатрэбнымии нават грахоунымицаркоунаяуласнасць, багацце царквы, пышны культ, адмауляласяцаркоунаятерархия, тамуу ходзе рэфармацыиадбываласясекулярызацыя(пераход маемасции зямель дадзяржавы ифеадалау). Царкваадрываласяад Рыма. Набываланацыянальныхарактар ипачынала большадпавядацьпатрэбам новагаграмацкагаладу (буржуазнага).Гэта быу другиВялики Расколхрысциянства, адзначаныз`яуленнемпратэсттанскайцарквы.
Шэраг прычын, у их лику развиццебел. горада, распаусюджваннеидэй гуманизма, сац.-палит. рухза аднауленнедзяржаунасци, стварали глебууспрыманняидэй рэфармацыиабшчыны и першуюз их заснавауу Вильни МикалайРадзивил Чорны.Магнаты княстваухапилися зарэфармацыюпа 2-ух прычынах:
1) эканамичная(папауненнесваей уласнасциза царкоуныкошт).
2) палитычная, прадыктованаяжаданнем паслабицькаталицызмпоьскога бокуи, т. ч., у цэлымпазицыи Польшчы.
Частковарэфармацыюпадтрымалигарадския низы, але асноуеаямаса засталасяда яе абыякавай.Пашыранымиплынями рэфармацыистали кальвинизми антытрынитарызм, на умеранымкрыле якога— С. Будны. Антытрынитарызм— радыкальнаеверавучэнне, скiраванаесупраць веыдальныхпарадкау.
У адрозненнеад Еуропы, дзерэфармацыявылилася урэвалюцыi ивойны, на тэрыторымВКЛ яна абмежаваласякультурна-асветницкимиформами и былазвязана з пашырэннемкнигадрукавання,, спробай усталявацьсистэмуновай адукацыи, з распаусюджванемнавуковых ведауи новых фил.идэй.
Для барацьбыз рэфармацыяйу Р. П. быу запрошаныордэн иезуитау.Ен узначалиуконтррэфармацыенныясилы. На чалеиезуитау быуталенавитыпрамоуца ПетрСкарга. Увогулеиезуиты дзейничалипад лозунгам«мэта апраудваесродки» и уарсенале барацьбыбыли розныяметады.
Ордэн иезуитауувабрау у сябевыдатных выкладчыкау, якия хоць ивучыли па старайбагаслоускайсистэме систэме, але на латынии бясплатна.И адразу ж з`явиушысяу княстве, иезуитыадкрыли шырокуюсеткукалегиумауи акадэмий.
З дзейнасцюиезуитау угист. Беларусизвязанастаронка станауленнябарочнай архитэктуры, развицце школьнагатэатра, дзейнасцьаптэк.
У 70-я гг. 17 ст.акрэслилисярысы пратэстанскайцарквы на Беларуси.Але кат. и прав.царква усе жзахавали сваепазицыи.
3. Асноунаймэтай иезуитауу ВКЛ з`яуляласяпашырэннекаталицызмаза кошт праваслау`я.Але паколькиправаслау`ембыли у асноунымсац. низы и дайсцида их праз адукацыюбыло немагчыма.Адзиным рашэннеми шляхам маглистаць пераменыу праваслаунайцаркве, яе зближэннез катал. Такузникла идэясаюза памижкатал. и правасл., яки сам па сябеничога дрэннагане несла.
У гист. хрысц.пасля яго расколубыли спробыяго пераадаленняи перад твараммусульманпагрозы наватбыла заключанаФларэнцийскаяуния 1439 года. Увыпадку з ВКЛуния планаваласяяк справа рэлигийная, якая датычыласяцэрквау Беларусии Украины. Прыгэтым уния мелаяуна акрэсленуюантымаскоускуюскираванасць.Распрацованыпраек унииабмяркоуваусяз вярхамиправаслаунайцарквы и часказ их у тым ликумитрапалитМикаил Рагазауплывовыяепискапы Тарлецки, Балабан, Пацей, пагадзилисяна гэта.
Частка праваслауныхсвятароу падтрымалаунию, як сродакзахаваннясвойго эканамичнагаи палитычнагауплывува умовах нацискукаталицызму.Частка з ихбачыла у униисродак пераарыентацыи з усходневизантыйскайтрадыцыи назаходн. Шэрагбуйных феадалауличыли, што такможна стварыцьнац. бел. царкву, а кароль Р. П.бачыу у униисродак зближэнняграмадствау рамках Р. П. и сродак абмежаванняад маскоускихуплывах начастку грамадства.
Пасля канчатковагаабмеркавання1595 паличыли, штоунию можназаключаць, длячаго у Брэсцебыу скликанырэлигийныцаркоуны саборз удзелам буйныхмагнатау ивядомых заможныхгаражан. Аленастрои антыунияцкия, барацьба праваслауныхбрацтвау супрацьунии, супрацьяе простыхверникау, сяр.духавенствау разлик узятане было. И саборадразу ж раскалоусяна 2 частки.
Унию падписалипа загаду караляи пад пагрозамиваен. силы. Згодназ унияй у праваслаунайцарквы захоувалисямова багаслужэння, юлиански каляндар, форма абраднасци, але яна пераходзилау падначаляннеПапы Рымскагаи частковапрызнавалакат. дагматы.
Задача быластварыць набазе правасл.наближануюда каталицтвацаркву. Алепакольки униянавязана силай, яна выкликаласупрациуленни, паустанни истала расколамправаслаунайцарквы на рускуюи унияцкую. Яегисторыя (унии)цягнулася да40-х гг. 19ст. и былаадзначана, яккравапралитнымивойнами таки перыядаммассавагапрытоку насельництвау гэтую царкву.Але яна так ине стала нацыянальнай.
VII БЕЛАРУСЬУ XVII ст.
1. Антыфеадальнаявайна 1648 — 1653. Беларусьва умовах вайныРасии и РП 1654 —1667г.
2. ВыникиПауночнай вайныи феадальныхмижусобиц длябеларускихзямель.
1. Галоунаялиния унутрыпалитычнагаразвицця Р. П.праходзилана стыке зауседнайбарацьбы шляхтыз каралеускайуладай. Идэолагисвецких феадалауимкнулисяабаснавацьтэорыю шляхецтваап якой абвяшчаласяРымскае паходжаннешляхты. Гэтапраявиласяу «экзэкутцыйнайпраграме», паякой шляхецкияколы патрабавалиад коралеускайулады зваротушляхецких«адабраных»у яе раней правоу.
Гэтая праграмаатрымала назвупраграмы выпрауленняР. П. и была накираванана развиццешляхецкайдэмакратыи.
Пад идэямиагульнашляхецкайроунасци исвабоды праходзилаканцэнтраваннеулады уладыу руках шляхты.Сярод шляхецкихправоу были:
1) права маемасцина зямлю;
2) свабода адпадаткау, пошлин, воинских пастояу;
3) права асабистайнедатыкальнасци, займаць дзярж.пасады, выбирацькараля.
Апафеозамшляхецкихвольнасцейстау прынцып«либерум вета»(свабоднаезабараняю) якистау дзейничацьна сеймах з1652 года. Дастатковабыло аднамуз дэпутатаусказаць забараняюи не магло быцьпрынята рашэннене тольки пагэтаму пытанню, але и па усейпавесцы гэтагадня. ШляхтаБеларуси вельмиактыуна уключыласяу палитычнуюбарацьбу легкамяняючы рэлигийнуюпрыналежнасць.
Што датычыцьусих груп феад.-зап.сялянства, тоагульнай дляих тэндэнцыяйбыу штодзеннырост павиннасцейи змяншэннязямельн. надзелау.Так, паншчынапавяличыласяда 2 дзен з 1/4 часткивытоки у тыдзень.
Пэуныя змяньшэнниадбылися и устатусе гарадоу.Аутаномиядзярж. гарадоубыла падарванатым, што сеймавыяпастановыабавязвалиадминистрацыюдаваць давацьправаздачуаб сваих даходахстарастам.
У прыватна-уласныхгарадах уладафеадала сталашырэй. Эканам.становишчагорада падрываласяканкурэнцыяйтаварау, вырабляемыхна весцы и феадальныхфальварках.
Адсутничалинекаторыямытныя пошлины, узрасла колькасцьюрыдык.
Уся шляхецкаяР. П. уступилау перыяд глыбокагаэканамичнагазаняпаду ипалитычнагакрызиса.
Усе гэтавылилася уантыфеадальныявыступленни сялянства, прымаушыя формынац.-рэлигийнгарухуУнутраныямижусобицыдампаунялисяшэрагам бесперапынныхразбуральныхвойн у знешнейпалитыцы.
Мясцоваяантыфеадальнаябарацьба бел.пачынаеццаз канца 16ст. иусе часцейзливаецца збарацьбойукраинскаганароду.
Адным з самыхзначных паустанняугэтага часубыло паустанне Севярына Наливайки1595 г. Пасаушысяна Падолли иВалыни гэтырух перакинуусяна поудзеньБеларуси. Пасляяго падауленняяшчэ доуги часпрацягваласяз`яуленне нагэтых тэрыторыяхказацких атрадау.У 1606 — 1610 гг. былодастатковамагутнае выступленнемагилеускихгаражан на чалеса СтахорамМитковичам.
У 1632 — 1634 гг наземлях ВКЛЦаром Микаиламбыла развязанавайна з Р. П. зазварот Смаленска, Чарнигаускайи инш. зямельадабраных Р.П. раней.
Але самымцяжким па выникахдля Беларусибыли падзеисяр. 17 ст. У 1648г. наУкраине пачалосямагутнае народнаепаустанне начале з Б. Хмяльницким.У битве прыЖоутых водахи Карсуни енразбиу польскиявойски.
Летам 1648 г.пачалися хваляваннисельскага игарадскоганасельництваБеларуси. Напоудзень Беларусипрыходзяцьатрады укр.казакоу на чалез Галавацким, Небабай, Гаркушай.
Паустаннена Беларусине адрозниваласявяликай арганизацыяй.Сяляне вырашалисвае лакальныяпытанни и высвятлялиадносины сасваими феадалами.Але размахвыступленнябыу дастатковашыроки.
Паказальнымбыло паустаннеу верасни 1648г.у Пинску, дляпадауленняякога спатрэбиусяатрад шляхцицаупад камандваннемкнязя Мирскагаи замежнаевойска. Паустанцыбыли жорсткапакараны. Больш3тыс. было забита, але супрациуленнепрацягваласяу иншых гарадах.
Выступленнесялян и гаржану Белар. супрацьфеад., шляхтыи катал. царквыразам з атрадамиХмяльницкагапрацягвалисяда 1653 года. Хмяльницкиличыу рэальныму вынику перамогиуз`яднананнепоудня Бел. зУкраинай.
У вайне Укр.и Польшчы апошняявыйшла вышлапераможцай.Рашэнем земскагасабору и перыяслаускайрады Укр. пераходзилау руск. падданства, захоуваючысваю аутаномию.Пры гэтым рус.цар аутаматычнастанавиусяпрациуникамР. П.
Па плану рус.камандванняасноуныя ваенныядзеянни былиразгорнутына тэрыторыиЛитвы и Беларуси.У 1694 — 1657 гг. вяласярус.-польск.вайна за беларускуютэрыторыю, тамусучасныя гисторыкичаста называюцьяе рус.-бел. вайной.
АслабленаяР. П. не змаглааказаць супрациулення, таму за летаи восень 1654г. рус.войски занялиСмаленск, Полацк, Вицебск, Магилеуи г. д. И паколькигэтыя гарадыбез бою не здавалися, яны были вельмиразбураны.Вяликия стратыпанесли унияцкияи каталицкиякасцелы, манастыры.Далучэнне даРасии ничоганезмянила установишчынародных мас.Феадалы абвяшчалиаб пераходзеу падданстваРасии и царскаяадминистрацыязахавали ихуладанни, правыи прывелегии.
Сяляне былипазбауленыправоу и падвяргалисягвалту. Верагодна, тольки гараджанеатрымали большсвабоды адфеадалау. Вельмиварожа адносиласяцарская администрацыяда унияцкайцарквы.
Авалодваннерус. войскамиУкр., Белар. ичасткай Литвывыкликалазанепакоенасцьу зах. Еур. краинахбаяушыхсядалейшагаузмацненнярус. дзяржавы, т.к. выхад Расиина Зах. Дзвинуадчыняу ёй шляхда Балт. мора, дзе у гэты часимкнуласяустанавицьпанаваннеШвецыя. Летам1655 г. Карл Х выкарыстаушыслабину Р. П.выступае супрацьяе. За некалькимесяцау шведыакупиравализначную часткуПольшчы, поуначЛитвы, бел. гарадыДрую и Дрысу.
Польскикароль Ян Казимирзбег у Силезию, Карл Х абвясциусябе польскимкаралем. На бокШвецыи перайшлиасобныя литоус.магнаты, ад имяяких Радзивили Корвин-Гансеускиу жниуни 1655 годападписалидагавор абпераходзе ВКЛпад пратэктаратШвецыи.
АпасаючысяузмацненняШвецыи рус.урад пайшоуна перамир`ез Польшай. Абедзведзяржавы абязалисявыступиць набарацьбу саШвецыяй.
Рус.-швец.вайна пачаласяу 1656 г. и працягваласяда 1661 г. кали быупадписаныКардзицки мир, згодна якомуРасия адказваласяад набыццяуу Прыбалтыцы.
Пайсци нагэта Расия былавымушана, такяк новы гетманукр. Выгоускиз часткаю казацкагавойску перайшоуна бок Польшчыи Р. П. парушылаперамир`е.
Ваен. дзеяннизноу ахапилиБел. и Укр. 1659 г.склауся неудалада Р.П. але паслязаключэнняпамиж Р.П. и ШвецыяйАлиускага мируна працягу 1660— 1662 гг. поспехспарарожничауПольшчы.
Рус. пакинулиБрэст, Гродна, Вильна, Барысау, Магилеу. Дарэчыи у бел. земляхбыу рух за звароту склад Р.П.Напрыклад у1661 г. паусталашляхта и гарадск.вярхушка Магилева, якая у адну ночперабила 5тыс.рус. гарнизон.
Пасля 1662г. ваен.дзеянни памижРасияй и Р.П.прыняли зацяжныхаракт., знясильваючыабодва баки.У студзени 1667г. памиж гэтыми2-мя дзяржавамибыло заключанаАндрусаускаеперамир`е на13 з паловай гадоу.Па яго умовахза Рас. замацоуваласяСмаленская, Чарнигава-Северскаяземли и левабяр.Укр. На правымберазе Дняпра«на вечныя часы»да Расии адыходзиуКиеу. Бел. иправабяр. Укр.заставалисяу складзе Р. П.
Перыяд з сяр.17 ст. можна назвацьпатопам дляБелар. Па падликахвучоных загинула52% насельництва, прычым на усх.Бел. кожныя 80са 100. Не засталасяни воднагагорада, вески, якия б ни былиспустошаны, спалены иразрабаваны.Напрыклад, уБрэсце было1500 двароу засталося869, у Полацку 1502 —102, у Вицебску982 — 56.
Такая ж карцинаназираласяи у веске. Вельмидорага абышлисянароду и шляхецк.гонар, и царскаежаданне зямельныхдалучэнняу, и казацкаявольнасць, адсутнасцьталерантнасци.У вынику кан.16 — 17ст. — адзинз самых цяжкихперыядау унашай гисторыи:
— раз`яднаннеграмадства;
— перарыууласнай культурнайтрадыцыи;
— пачатакрэлигийнайнецярпимасциз атрыбутамиинквизицыиу адносинахда прагрэсиуныхдумау и людзей;
— падрыуэканамичныхсил;
— физ. знишчэннегенафонду.
Аднак навату гэтых умовахне перарываласянавуковая, культурная, грамацка-палит.и сац.-прававаяпрагр. думка.яна прадстауленаименами С. Буднага, Сматрыцкага, С. Полацкага, Лышчынскага, Филиповичаиинш.
2. Да пачатку17ст. Расия заняластановишчаадной з Вялик.краин свету.Имкнучысяканчатковаузмацниць гэтаестанавишча, яна уступаеу вайну са Швецыяй, якая валодалаусим пабяр.Балтыи. Польскиямагнаты, якияпарывали вярнуцьтэрыторыюЛивонии, выступилиу гэтай барацьбена баку Расии.Тэатр ваен.дзеянн. у Паун.вайне 1700 — 1721 гг.стали тэрыторыиЭстонии, Латвии, Литвы, Польшы, Укр. и Бел.
Вайна пачаласядрэнна дляРасии. Шведыу 1700 г. разграмилисаюзницу Расии— Данию, падРыгай нанеслипаражэнневайскам Р.П. азатым пад Нарвайперамагли рус.войски. Упэуненыу тым, што Расияне здольнапрацягвацьвайну, швецк.кароль КарлXII кинуу сваесилы у Р.П. И хацяяна не маглааказаць кольки-небудзьсур`езнагасупрациулення, ваенныя дзеяннитут зацягнулисяна пяць гадоу.Першае з`яуленнешведау на Беларусиадбылося у 1702г., кали, рухаючыу Польшчу шведыразграбавалиГродна. Найбольшзначн. битвайна Бел. былабитва пры Ляснойу1708 г. Для белПаун. вайнаскончыласяу 1715г.
Сяляне игараджаненепрымалипрамога удзелуу ваен. дзеяннях, але, як и усялякаявайна, Пауночнаясуправаджаласяэпидэмияй, голадам, падрывами частковымзнишч. вытворчыхсил, экан. патэнцыялу.Забяспяч. абедзвюхармий у асноунымправодзиласяза кошт мясц.насельництварэквизицыиправодзиласяШведами.
Па загадуПетра 1 бел. сялянебудавали натэрыт. прыляг.да зах. межауРасии шэрагвежау и ахоувацьих ад ворагау.Мясц. сялянепавинны былипастауляцьрус. армии фураж.
Выникам Паун.вайны для Бел.стала скарачэнненасельництвана 1/3 частку, становишчапагаршаласяунутрыпалит.барацьбой уВКЛ за вярхоун.уладу, прыняушуюформу мижусобнайвайны у першайпалове 80-х гадоуузвысилисяСапеги, якиястали у апазиц.каралю, имкнучысястаць на чалесамастойнайБел.-Лит. дзяржавы.Большасцьшляхты, незадаволеннаягэтым, аб`ядноуваласяу канфедырацыюна чале якойстали Агинскияи Вишнявецкия.Конфликт набыухарактар грамадз.вайны. У листападзе1700 г. недалекаад Вильна адбыласябитва памижвойсками Сапеги шляхты. Сапегибыли разбитыу сваей мижусобнайбарацьбе.
--PAGE_BREAK--
БЕЛАРУСЬУ XVIII ст.
1. Сацыяльна-эканамичнаеразвицце иантыфеадальныявыступленниу 18 ст.
2. Крызис Р.П. и тры падзелыяе тэрыторыи.УключэннеБеларуси усклад РасийскайИмперыи.
1. Да сяр.18 ст. эканам. жыццеР. П. было разбуранаи дэзарганизавана.З 68 г. жыцця гэтайдзяржавы (1648 —1716 гг.) 65 прыходзиласяна ваенныягады. Для вядзеннявойнау урадР. П. вымушаныбыу браць пазыкиу магнатау. Немаючы сродкауих вярнуць урадраздавау дзяржауныяземли. У выникуу Бел. утварылисябуйныя латыфундыиАгинских, Сапег, Радзивилау.Т. ч. узмацняласямаемасць феадалау, якия у хуткемчасе перайшлии да захопугарадскихзямель, пераутварылигараджан усваих падданых.Расшырэннефеадальныхюрыдык наносилавялики уронгарадскойгаспадарцы, вяло да паслабленняулады магистрата.Сейм 1766 г. прызнауМагдэбурскаеправа толькиза 11 гарадамиВКЛ. Акрамягэтага юрыдыкиперашкаджалисаслоунайкансалидацыигараджан. Шляхтакарыставшаясябяспошлиннымпродажам ипакупкай выигравалаканкурэнцыюз гарадскимикупцами. У выникубольшасцьгарадскихгандляроу ирамесникаузбядняласяи пераходзилада с./г. заняткау.Назираласятак званаяаграрызацыягорада. У такихумовах пачалосяаднауленнегаспадарчагажыцця Беларуси.Зразумела, штопакольки захоувалисяпрывилегиимагнатау ишляхты, то аднауленневымушана былоабапираццана на старыяпрыгонницкияспосабы вытворчасци, якия захоувалипрыгонныхсялян. Суседнияз Р. П. краиныишли уперад, фармиравалибуржуазию, развивалипрамысловасцьи гандаль, будаваливяликия гарады.Пад уплывамзнешне эканамичныхсувязей з имии зуликам эканамичныхпатрабаванняуасобныя феадалыВКЛ станавилисяна шлях перабудовыгаспадарки.НапрыкладКраптович усваих земляхликвидаваупаншчыну изамяниу чынжам.Прыгонныясяляне падзялялисяна две катэгорыи: атрымаушыхдзесяць маргаузямли и плациушыхарэнду и агародникауне меушых зямли и абавязаныхнаймацца наработу у фальваракза пэуную плату.
У 18 ст. у шэрагубуйных феадальныхмаенткау сталиствараццапрадпрыемствыпа пераапрацоукес/г прадуктау: винакурни, пиваварни, майстэрни павыпрацоукесукна, палатна, мэбли, керамичныхвырабау и г. д.Вазникаюцьвошчынныямануфактуры.У18 ст. на Ьел. былозвыш 50 мануф.подобнага тыпу.Яны, як правилаабслугоувалисяпрыгоннымисялянами. Алепрысутничалаи наемная праца.Развицце гандлевайвытворчасци, аплата трудасведчыла абначаушымсяпрацэсе зараджэнняновых адносин.Им спрыялирэформы: з 1764 г.была уведзена«генеральнаямытная пошлина»абкладаннюякой падвяргалисяне тольки таварыгарадскихкупцоу але ишляхты, караля, духавенства.Узмацненнюэканамичныхсувязяу спрыялапаштовая рэформа1764 года. А таксамаустанауленнеу 1766 г. эталонныхмер и вагау иг.д. Развиццеунутранагаи знешнегагандля штурхалада паляпшэннясухапутныхшляхоу и ачысткусудаходныхрэкау. У др. пал.18 ст.было пабудаванадзве дарогиПинска-Слонимскаяи Пинска-Валынская, у 1767 г. виленскиваявода Агинскипачау будауництваканала з`яднаушаяНеман з Дняпром.У 1784 г. па им прайшло1-е судна. У 1781 — 84 гг. быу пабуд.2-й канал з`яднаушыПрыпяць з Зах.Бугам.
Рост вытворчасциу с/г, развиццезнеш. и унутр.гандлю добрауплывау на ростгарадоу. У 1789 —92 гг. у ВКЛ былаадносная перавагавываза надувозам тавара(у аснове с/гтаварау). Алеаднауленнеэканомикивялось усе жмарудна, сапраудныяпераутварэннинезакраналиасноу феадализму, а тольки прыстасавалипамешч. гаспадаркида новых адносинва умовах роступопыту на зернемагнаты пашыралиасобную запашкуза кошт сял.зямли. У др. пал.18 ст. сялян. часткабыла не болей1/2 — 1/4 валоки. Паншчынаскладала 4 — 6дня у тыдзень.Ускладняусястан сялян такжа и тым, штопрактыкаваласяздача фальваркаумагнатау уарэнду. Арэндатарыяшчэ большзапрыгнечвалисялян.
Не здымаласяи нац. — рэлиг.пытанне. Магнатыи шляхта Р. П.имкнулисяузмацняцькаталицызм.Варшауски сейм1764 г. прынялирашэнне карацьсмерцю тых, хтоадойдзе адкаталицызму.Такия адносиныне магли невыкликацьпаустання.Найбольш значнаепаустанне былоу Крычаускимстарастве 1740— 44 гг. Прычынайяго было жорсткаеэксплуатацыясялян з бокумясц. арандатарау.Належыла старастваИераниму Радзивилу.Вясной 1740 г. пачалосяпаустаннеуустарастве падкирауництвамВасиля Вашчылы.Ен быу войтамвески Селишчы.Яго саратникамибыли Карпач, Вецер, Трус иинш. Паустанцыперабили паноу, арандатарау, знишчыли даугавыядакументы.Паустанне сталапашырацца иперакинуласяна земли кн.Сапеги и Агинскага.Вашчыла абвясциусябе унукамХмяльницкага.4 гады пратрымалисяпаустанцы. Устудзени 1744паустанне былозадушана, паустанцывельми жорсткапакарана (ихвешали и саджалина кол).
Вашчыла збегна Укр., дзе ипомер. У гэтыперыяд сялянскирух на Белар.знаходзиусяи пад уплывамказацк. рухуУкр. У 1768 г. беларусыбыли уцягнутыу паустаннена правабярэжнайУкр. на чале зЖэлезнякоми Гонтам, атр.наз. «Калииушчына».
Т. ч. працэсналаджванняэканамичныхсувязяу, аднауленеэканомики нааснове старыхунешнеэканамичныхрычагоу, прамогапрамоганасилля надмассами працоуныхсуправаджалисясацыяльнымиканфликтами, яшчэ большаслабляушымидзяржаву.
2. У др.пал. 18 ст. унутр.слабина Р. П.стала видавочная.Назираусяпрактычнаппаралич цэнтральнайулады. Кали1582 — 1762 гг. 40% паседжанняусейма былосорвана из-за«либерум вета», то далей увогулерэдка яки сеймбыу выниковым.У вынику паслабленняцэнтральнайулады расцероля павятовыхи ваяводскихсеймикау урассматрэннифинансовыхи ваенных пытанняу.Палитычнаяслабина сталапрычынай ваеннайслабасци Р. П.Рэгулярнаедзяржаунаевойска складаласяса шляхецкайконницы и пяхоты, але им частаневыплачвалигрошы, у адказвойски рабавалинасельництва.Р. П. стала губляцьсамастойнасцьпалит. курса.Усе большымстановиласяумяшательствасуседзяу ваунутраныясправы Р. П.
Але шляхтапрацягвалаличыць палит.лад Р. П. найвяликшымдасягненнеми не хацелапаступиццане адной з«заложаных»шляхецкихвольнасцей.Безумоуна украине былисилы якия разумелинеабходнасцьпалит. и эканам.рэформ. У выникунамаганняупрагрэсиуныхколау былипрыняты рэформы1764 — 66 г. и Кансцитуцыя3 мая 1791 г. Абапираючысяна сяр. шляхтуЧартарыйскиму 1764 г. паспрабавалиправесци мерыпа умацн. цэнтр.улады. Былоабмежаванавыкарыстоуване«либерум вета».Дэпутаты сеймане павинны былипрытрымливаццапарадкау мясц.сеймикау. Ихаця гэта былиабмежаваныяспробы, але ияны не былипадтрыманы.3 мая 1791 г. сеймпрыняу Канстытуцыю, якая фармальналиквидавала аутаномию ирэштки дзяржаунасциВКЛ и утваралаунитарнуюдзяржаву. Войскапавинна складацьне боьш чым 15тыс. чалавек.Канстытуцыязахавала правыи прывелеишляхты, алепаспрабавалазблизиць ихз правами мяшчан.
Сродкам длягэтага быудазвол гандляваць, а мяшчанамнабываць зямельнуюмаемасць, займацьгражданскияи ваенныя пасады.Прыгоннае праване было скасавана.Усе рашэннисейма павинныбыли прымаццабольшасцюгаласоу. «Либерумвета» скасоувауся.И хаця Канстытуцыямела абмежаваныхарактар, алеспрыяла знишчэннюфеадальнайанархии. Стваралисяумовы для развиццякапитализму.Але нават такияабмежаваныямеры выкликалисупрациуленнешляхтыСуседниякраины: Прусия, Аустрыя, Расиятаксама не былизацикауленыу аздарауленниР. П. У выникубыла разыгрананац.-рэлиг. карта.Карыстаючысяаховы праваслауяу Р. П. Расия иПрусия выдвинулидэсидэнтау(правасл. з катол.)Сейм 1764 г. адхилиугэты праект.У адказ Расияувела вайскау Беларусь. Прыпадтрымцы рус.пасла Рапнинадыседэнтыутварыли у 1767г. у Тарунипратэстацыюи у Слуцкуканфедэрацыю.
Гэтую канфедэрацыюузяла пад сваюапеку КатярынаIIУ Радаме утварыласяканфедэрацыякатал. шляхтысхильнайда саюзу з Расияй.На дапамогуканфедэратампрыбыла 40 тыс.рус. армия. Увынику у 1768 г. былиураунаваныу правах католикии праваслауныя.Прациуникиураунаваннястварыли канфедэрацыюна чале з ЮзэфамПулацким у Бары(Укр.). «Барския»канфедэратыимкнулися дапоунай незалежнасции цэласнасциР. П. У кастрычн.1768 г. руск. войскиразбили канфедэратау— першы падзелР. П. (1772 г.) У выникуякога да Расия, Аустрыя, Прусияпадзялили Р.П. Да Расии адышлаусх. Белар.
Други падзеладбыуся у 1793 г.у вынику якогада Рас. адышлацэнтр. Белар.ВыратавацьР. П. мог толькицуд. Таким крокаммагло стацьпаустанне Т.Касцюшки пасляяго паражэнняу 1795 г. адбыусятрэци падзелР. П. У выникуякога зап. Бел.адышла да Расии.
БЕЛАРУСЬУ СКЛАДЗЕ РАСИЙСКАЙИМПЕРЫИ ( кан.ХVIII — пач. XIX ст.)
1. Администрацыйна-гаспадарчыяпераутварэнницарскага урадана землях Беларуси.
2. Беларусьу вайне 1812 г.
3. ЭканомикаБеларуси у кан.ХVIII — пач. XIX ст.
1. У вынику3 падзела Р. П.да Расии адышлибеларускияземли з насельництвамзвыш 3 млн. чалавек.На гэтыя землибыло распаусюджанаадминистр.-тэрытар.дзяленне аналагичнаерасийскаму.Спачатку 3-хступенчатае: губерня, правинцыя, уезд. Затым2-х: губерня, уезд.ТэрыторыяБеларуси увашлау склад губерняу: Виленская, Вицебская, Магилеуская, Минская, Гродзенская; пры гэтым усклад Вицебскайувашли таксамауезды з 3 руск.и латышск.паселишчами, а у Виленскуюи Гродзенскуюуезды з 3 польск.и литоуск.паселишчами.
Вицебскаяи Магилеускаягуберни былиаб`яднаны уБеларускаевицэ-губернатарства, а Виленская, Гродзенскаяи Минская — уЛитоускаевицэ-губернатарства.Выканаучаяулада перадаваласягубернатарм, у губернскихгарадах губернскияпрауленни, казенныя палатыи инш. установы.НасельництваБелар. на працягумесяца паслявыдання загадуурада аб уключэнниу склад Расиипрыводзилисяда прысяги.Асобы, якияадмовилисяпавинны былиу 3 месячны сроквыехаць замяжу. Им дазваляласяраспрадацьнерухомасць.Па заканчэннитэрмину непраданаянерухомасцьперадаваласяу казну. Шляхцепрысягаушайуладзе надавалисятыя ж правы, што и расийскамудваранству.Але руск. урадзнишчыу иснуючуютут бескантрольнуюуладу и самастойнасцьмагнатау, скасавауи права мецьуласныя войски, межы, абмежаваусамастойнасцьшляхты. У мэтахумацаваннясваей сац. апорыу зах. землях, царски урадшырока раздаваутут земли зсялянами руск.памешчыкам, буйным ваен.чынам и дзярж.саноуникам.Найбольш буйныяуладанни былиданы кн. Пацемкину, графу Румянцеву-Задунайскаму.Усяго за 1772 — 1801гг. на Беларусибыло разданарус.памешч. больш200 тыс. рэвизкихдуш (мужчыны).Была таксамазахавана арэндаказеннай маемасци.У пач. 19 ст. амальусе яны былиу арэндзе удухавенстваи чыноуникау.Па жалаванайграмаце КацярынеII у 1774 г. была утворанабеларускаякатал. иепархия.Устанауливаласясвабоднаякаталицкаяверавызнанне, захоувалисяземельн. уладанникаталицкихкасцелау иманастыроу.На беларускиягарады былораспаусюджанапалажэнне «Жалаванайграматы гарадам»1785 г. У их ликвидаваласяюрысдыкцыясвецких и духоуныхфеадалау уадносинах даиснаваушыхна их земляхгараджан. Многияпрыватныягарады и мястэчкибыли выкупленыурадам. Длякираваннягаспадарчымжыццем гарадоуз прадстауникоугарацких саслоуяувыбираласяДума. Купецтвамела права нагильдэйскуюарганизацыю.Па сутнасциграмата данаягарадам служылаинтарэсамразвиваушайсябуржуазии.Становищчасялян амальне змянилася.Прауда, у выникупераводасеквестраваныхмаенткау уразрад дзяржауныхпражываючыяу их сялянепазбаулялисяад бескантрольныхсамауласникау.Разам з тымнекаторыикатэгорыи сялянякия ранейличылися свободнымибыли ператвораныу прыгонных.На Беларусибыла распаусюджанарас. падатковаясистэма. Усепадаткаабкладаемаенасельництвапавинна былоплациць падушныпадатак (ранейпадымны), земскизбор. Купецтваплацила 1/4 частку% ад абвешчанагакапиталу. Упершыя гадыуключэння Бел.у склад Рас.Имп. урад аблегчыунасельництвувыплату дзяржпадаткау. Таку снежни 1772 г.насельництваусх. Бел. на паугодабыло пазбауленаад падаткау, ажыццяул. гэтаз палит. меркаванняуи дзярж. неабходнасци.У красавику1793 г. на два гадывызваляеццаад падаткаабкладанняцэнтр. Белар.З 1797 г. на працягу10 гадоу усе губернииБел. плацилипадатак у 2 разыменьш, чым рус.губурнии. Асобныязагады адносилисяда становишчаяур. насельн.Яурэям, якиязаймалисягандлям дазволилизаписваццау купецтва.Загадам 1794 г.устанауливаласярыса аседласциу межах бел. иукр. губерн.
Асноун. закон.кодэксам дляБеларуси працяглычас заставаусяТрэци СтатутВКЛ. Але у губернияхпа расийск.узору былиутвораны 2 палатыу судах: грамацк.и крыминальнагаправа, а таксамаВерхния суды.Ацэнки уключэнняБел. у складРасии сенняносяць дэяметрычнысупрацьлеглыхарактар. Традыцыйныгимт. поглядна гэтыя падзеи, што у выникууключэння Бел.у склад Расиибыла перарванапрымусоваяпаланизацыяи акаталичваннебеларусау, супрацьлеглы — што паланизацыяне тольки незменьшылася, але и узмацнилася.Пазбауленнеад рэлигийнагапрыгнету вельмиспрэчнае. Алеразглядаючыпершыя пераутварэннирасю уладуможнавызначыцьнекаторыястаноучыямоманты:
быу пакладзены канец феадальнай анархии, якая была перашкодай эканам. развиццю;
уключэнню Беларуси у агульнарас. систэму гаспадарання, агульнарасийски рынак, што спрыяла аздарауленню эканомики;
адбылося рэлигийнае з`яднанне усх. слав. народау
ПершапачатковаБел. урад характарызаваусяасцярожнасцю, памяркоунасцю, але у далейшымпрадпрымалисякроки якияраз`ядноувалиграмацтва. Крайраскалоусяна 2 частки. Расияне уличвала, што Беларусьперажыла свойасабисты этапкультурнагаи эканамичнагаразвицця, шторазам з польскимитэндэнцыямибыли и польска-литоускиянастрои, штобел. край и бел.народ у пач. 19ст. прадстауляусябе не часткайякога-небудзьнарода, а аутаномнай, даволи интыграванайадзинкай.
2. У выникурэвалюцыи канца18 ст. у Фр. прышлада улады буйнаябуржуазия. ЯеузначалиуНапалеон. У1804 г. абвясциушысябе ИмператарамФранцыи, у интарэсахфранцузкайбуржуазии енвеу захопницкиявойны, парабациународы и шматликиягасударствы.
Прайшло усяго18 год рускагагаспадаранняна Беларуси, таму сувязьз Расияй быладаволи слабай, у вярхоуныхслаях грамацтваяшчэ были моцныянастрои настальгиипа страчанайвольницы, апрагрэсиунаядумка не прымаламетады знишчэнняпольскайдзяржаунасци.Асноуная массанасельництвабыла абыякавайда марау и идэйпануючагакласу. Дамагаючысяпоунай падтрымкипольскагаграмацтваНапалеон абяцауадрадзиць Р.П. у межах 1772 г.
У ноч на 24 чэрвеня1812 года 600 тыс. армияНапалеонаперайшла межыРасии. У якиужо раз Беларусьстала тэатрамваен. дзеянняу.Кали Напалеонвеу падрыхтоукудавайны, ен планаваураптоунымнападам разбицьасноуныя силыРасии у раенеГродна захаваушысваю ударнуюсилу, спыниццау Минску и Смаленску, правясци зимуу Литве и перанесцикампанию на13 г. Супраць войскНапалеона Расияу пач. вайнывыставила каля185 тыс. салдат.Руския войскискладалисяз трох армий:
першая пад камандваннем Барклая де Толи;
другая — Баграциена;
трэцяя — генерала Тарнасава.
Рус. войскиухиляючысяад рашучыхдзеянняу адступала.Адступленнесуправаджаласяжорсткимисхватками зпратиуникам.За 190 крывавыхдзен и начэйвайны 1812 г. адбылося80 буйных баеуз французами, амаль палована тэр. Беларуси.У самым пачаткувайны чэрвени— липени найбольшбуйныя баи былипад Мирам, навагрудкам, Карэличами.Рухаючыся углыб Расииармия Напалеона, на працягулипеня заваявалаамаль усю тэрыторыюРасии Жадючыза кошт захопл.тэрыторыипашырыць базуснабжэння сваейармии харчаваннеми куражом Напалеонарганизавауи Литве и Беларусисвае кираване.Увесь апараткираваннясастаяу з мясцовыхпамешчыкауи падчыняусяфр. губернатарам.Выконваючызадачу забеспячэнняармии праводзилисямассавыя рэквизиифуражу и харчаванняу насельництва.Вяликия разбурэннимели месца нашляху прадвижэнняфр. армии. Алебел. народ зпершых жа дзенпадняуся напартыз барацьбуи стау на шляхнепадпарадкаванняи сваим памешчыкам.Яны пакидалисвае дамы, забиралимаемасць ицэлыми вескамиухадзили улясы.
Канчатковыразгром армииНапалеонаадбыуся на рацэБеразина ураене Барысаваи каля вескиСтудзенки прыпераправе. НаБеразине патанулаи загинула каля20 тыс. французау.Рэштки армиизмагли вырваццаз акружэння.22 листападабыу разбитыапошни арганизаваныатрад французау.У мястэчкуСмаргонь Напалеонз рэшткамивойск, у адзеннипольскагаафицэру, збегу Парыж. Беларусьпадвергласяжорсткамуапусташэнню.Рэзка скарациласяколькасцьнасельництва.Напрыклад, уМинску у 1811 г. было11 тыс. жыхароу, а у 1812 — каля 3,5 тыс.жыхароу. Амальнапалову скарацилася пагалоу`е жывелы, удвая зменьш.пасеуныя плошчы.Многия населеныяпункты былине тольки разбураны, але и знишчаны.Цяжки стансялян не хвалявауурад. феад.-прыгонницкияадносины засталися.
продолжение
--PAGE_BREAK--
3. Апошниядзесяцигодзи18 ст. пач. 19 ст.пераарыентацыяйбеларускайэканомики нарасийски рынак.Патрэбы рас.рынку дыктавалипашырэннепасевау збожжавыхи тэхничныхкультур, бульбы.ПамешчыкиМагилеускайи Гродзенскайгуберняу сталиразводзицьтанкарунныхавечак. Назираусядалейшы ростмануфактур: канатных, палатняных, суконных, шкляных, скураных. У насгэта были вотчынныямануфактуры, дзе прымяняласяпраца прыгонныхсялян. Паступовастала ажыуляццагаспадарчаежыцце гарадоуи гандаль зБеларуси уМаскву, Петярбурги инш. гарады.Вывозилисямед, воск, лен, парусина, сукно, скуры. Пашырыусявываз на Укр.— беларускилес выкарыстоувалипры будауництвеЧарнаморскагафлотуВяликуюдолю вывазусастаулялагарэлка. З рус.гарадоу на Бел.везли прам.тавары: тканины, жалезн. вырабы, посуд, каланияльныятавары; з Укр.прывозили хлеб, тытунь, жывелу. Указам сенатау 1774 г. быу абвешчаныдзяржауныпродаж соли.Гандлю спрыялапалаж. дарог.На Беларуси, як и у Расии угэты перыядадбываусяпрацэс разлаж.феад.-прыгон.систэмы и праникненнева усе сферыэканомикикапиталист.формау. Асабистагэта было бачнау памешч. гаспадарках.У сувязи з павял.попыту на хлебпамешчыкипавяличылисваю запашку.Доля памешчыцкихзямель складалаад 30% да 50%усихворыуных зямель.Была спецыялизацыяс/г вытворчасци.Напрыклад, уВицебскайгубернии ипоун. Магилеускайгуберниивырошчваласяканапля и г. д.Важнейшайкультурай сталабульба, яе пасевыузрасли 20 — 25разоу. Таварныхарактар набыловинакурэннеи танкаруннаеауцаводства.Новай з`явайбыло развиццеагратэхники: прам. с/г машын, сартавых сямян, угнаенняу иг. д. Аднак новыяз`явы у памешч.гаспадаркахзахапляли небольш 2% усихгаспадарак.Прыгоннаяпаншчынаяпраца, низкиузровень тэхникиперавагали.С/г маруднауцягваласяу фармираваннекапитал. адносин.Развицце тав./ганд.адносин спрыялапавеличэннюмаемаснайдэферэнтацыисярод сялян.Яны падзялялисяна 3 катэгорыи:
цяглыя, якия мели зямельныя надзелы;
агародники, якия мели тольки прысядзибную зямлю;
бабыли (кушники, калунники), якия працавали у заможных сялян, або адрабатывали за их паншчыну за аплату натурай.
Нягледзячына захаваннепаншчыныкапиталистычныяформы усе жпраникали иу сялянскаегаспадарства.
СтаражытнаяБеларусь
Першыя насельнiкi
А)Балцкiя
Б)Раннеславянскiяплямены натэрыторыi Беларусi.
3)Гаспадаркаi побыт.
1. ТэрыторыяБеларусi неўваходзiць упрарадзiмучалавека. Тутўпершыню чалавекз’явiўся у канцы– сярэдзiнестаражытна-каменнагавеку (больш за40000 год да н. э.). Слядызнаходжаннячалавека выяўленыкаля в. Бердыжна р. Сож (Гомельскаявобласць) i каляв. Валяцiчы нар. Ясельда (Бэсцкаявоблаць). Пазнейчалавек з’явiўсяна поўначыБеларусi у 7-5тысячагоддзiда н.э. ЗасяленнеБеларусi iшлонекалькiмi шляхамi:
з усходу
з поўдня (Прыдняпроўе, Зах. Дзвiна)
з паўдневага захаду (Польшча)
з захаду (Германiя)
Даволiпозняе засяленнеБеларусi абумоўлена:
малай колькасцю першабытнага чалавека
антрапагенез праходзiў на поўднi, i таму мала, хто дайшоў да Беларусi
неспрыяльныя прыродныя ўмовы (ледавiк)
Людзiгэтага часувыраблялi прыладыпрацы: наканечнiкi, дроцiкi, нажы, скрабкi, праколкii iнш. Для гэтагавыкарыстоўвалiсяiклы, рагi i косцiжывел. З чарапоў, жардзiн i касцей, скуры будавалiжылле, побачмелiся вогнiшчы, гаспадарчыяямы-лядоўнi, запасы палiва, месцы дляпераапроцоўкiкрэмню. Узнiкаемастацтва. Насценах пячормалююцца выявыжывел, аб’ектаўпалявання. Зiклаў мамантувыраблялiсястатуi жанчын, птушак, рыб iiнш. Першабытныялюдзi не аддзялялiсябе ад наваколля.Адсюль уяўленнiаб сувязi мiжсуродзiчамi iтатэмамi – жывеламi, мiфалагiчнымiродапачынальнiкамi.Людзi верылi, што могуцьуздзейнiчацьна iншых людзейi нават на з’явыпрыроды, прыдапамозе магiчныхдзеянняў, рытуалаў.Узнукаюцьуяўленнi абмагчамасцiжыцця на тымсвеце, якоелюдзi забяспечвалiскладанымiпахавальнымiабрадамi. Паводзiнылюдзе рэгулявалiсятрадыцыямi iзвычаямi, родаваймараллю. Парушальнiкiвыключалiсяз рода.
Ледавiкперыядычнато пакiдау терыторыюБеларусi, товяртаўся зноў.Нарэшце 10000 г. дан.э. ен знiк канчаткова.На гэтым скончыўсяпалеалiт i пачаўсямезалiт. Пачалосябольш трывалаезасяленнелюдзьмi Беларусi.Яно адбываласяу асноуным парэках. У гэтыперыяд былавынайдзенамагутнаяпаляунiчаязброя: лук састрэламi. Наканечнiкiдля стрэл выраблялiсяз камяневыхпласцiн. Прыдапамозе лукаможна былопаляваць намелкiх жывелi птушак, лучыцьрыбу, свiдравацькосткi, здабывацьагонь. Ва умовахлясной мясцовасцiвыраблялiсясякеры i долата, якiя насаджвалiсяна рукаяткi.Дзякуючыудасканаленнюпрылад працынават невялiкiяабшчыны маглiстанавiццасамастойнымi.Каменны векзавяршаеццаэпохай неалiту, якi пачауся наБеларусi 4500-4000 г.да н.э. Характэрнаяпрыкмета яго– з’яуленнекерамiкii глiнянага посуду.Паступоваадбываусяпераход адпрысвойваючайформы гаспадаркi(паляванне, рыбалка, бортнiцтва)да вытворчай.
2. а)Балты. Каля2000 г. да н.э. пачаусябронзавы векна Беларусi.Вельмi важнайрысай яго сталаземляробстваi жывелагадоуля.Узнiкае маемаснаяняроунасць.Вылучаеццародаплеменнаязнаць. У 2300-1800 гг.да н.э. на Беларусiз’яуляюццаплямены, якiявыраблялi баявыясякеры i шнуравуюкерамiку. ПачалосязасяленнеБеларусi iндаеурапейцамi.Гэта балцкiяплямены земляробцауi жывелаводау, якiя або асiмiлююцьабо выцясняюцьмясцоваенасельнiцтва.Балцкi этап натэрыторыi Беларусiзаняу часткубронзавагаi увесь жалезнывек да сяр. 1-гатысячагоддзян.э. Тэрмiн “балты”зыходзiць адназвы востравау пауночнайЕуропе. Зборнымiмем “балтыназывалiсялета-лiтоускiя, пруса-яцвяжскiя, днепра-дзвiнскiя, верхнеокскiяплямены. Летапiсыданосяць данас назвы балцкiхпляменау, якiязасялялi Беларусь: лiтва, латыгола, земгола, яцвягi, а таксам лотваiлi лота. Тапанiмiкаi гiдранiмiкасведчаць абтым, што латыголапражывалi напоуначы сучаснайБеларусi, у верхнiмПадзвiннi. Месцазнаходжаннялiтвы вызначаеццамiж Мiнскам iНавагрудкамна захадзе iМаладзечнамi Слонiмам напоуднi. Па суседствуз лiтвою пражывалiяцвягi. На працягу1-й паловы 1-гатысячагоддзяу жыццi балтауадбываюццазмены, у вынiкуякiх насельнiцтвапераходзiцьз умацаваныхгардзiшч наадкрытыя селiшчы.Распаусюджваеццасельская абшына, заснаванаяне на кроуна-сваяцкiх, а на эканамiчныхсувязях. Высокагаразвiцця дасягнулiрамествы. Асноунымiзаняткамi становяццажывелаводстваi земляробства, а паляванне– дапаможным.
Б)Славяне. З’яуленнеславян на тжрыторыiБеларусi быловынiкам апошняйхвалi вялiкагаперасяленнянародау. Славянез’явiлся у 6-мтысячагоддзiн.э. на усiм Балканскiмпаувостраве.Прарадзiмайславян наз: Сярэдняе i НiжняеПадунайе, пауночнаеПрычорнамор’е, пауночнаеПрыкарпацце, Закауказзеi пауночны Iран.У апошнi часгiсторыкi схiляюцца, што славянефармiравалiсяу Вiсла-Одэрскiммiжрэччы i паудневайчастцы ляснойзоны УсходняйЕуропы. Славянепрыйшлi на Беларусьз поудня i з захаду.Iх можная падзялiцьна паудневыхi заходнiх. Паудневыя– дрыгавiчы, дулебы, драуляне, валыняне. Заходнiя– славене, крывiчы, севяране, радзiмiчы, неуры, волаты.На працэс утварэннябеларускайнароднасцiрашаючы уплыуаказалi дрыгавiчы, крывiчы i радзiмiчы.
Дрыгавiчыпражывалi набольшай частцыпаудневай iзначнай частцысярэдняй Беларусi.У iх культурыпрысутнiчалiхарактэрныяславянскiяэлементы: буйныяметалiчныяпацеркi, пакрытыязерню, кольцы, керамiка, сярпы, нажы, крэсалы, падвескi. Характэрнымдля пахавальнагаабраду з’яуляласятрупаспаленнез распалажэннемпамершагагалавой назахад. Есць 2меркаваннiнаконт паходжанняназвы: 1 – адмясцовасцi,2—ад славянскагаiмя Дрыгавiт.
Крывiчы– гэта самаешматколькачнаеплемя усходнiхславян. Янырассялялiсяад верхнягаПанямоння даКастрамскогоПаволжжа, адПскоускагавозера да верхнягаСожа i Дзiсны.Крывiчы падзялялiсяна Пскоускiх, Смаленскiх iПолацкiх. Адныгiсторыкi лiчаць, што крывiчы –гэта усходняеплемя балтау, другiя – штогэта смешанаеславянска-балцкаеплемя, трэццi– што гэтаусходне-славянскаеплемя. Тэрмiнкрывiчы паходзiцьз балцкайтэрмiналогii, ад слова крывi, ад iмя аднагоз першых лiтоускiхязычнiцкiхмiфалагiчныхбагоу – ад iмявярхоунагабога Крэва-Крэвейты, ад iмя дачкiмiфалагiчнагаславянскагацара Багумiра– Скрэвы, адмясцовасцi.Полацк – буйнейшыпасля Вiльнi(Крэу-гарадок).Потым Полацкстау дзаржауна-абразуючымцэнтрам.
Радзiмiчы– рассялялiсяна тэрыторыiменшай, чымкрывiчы. Есцьдумка аб iхпаходжаннi адляхау. На тэрыторыiБеларусi яныпрыйшлi апошнiмi.Некаторыягiсторыкi лiчаць, што яны прыйшлiз ВерхнягаПадняпроуя, другiя – з Павiслення.Асноуны арэалрассялення– басейны рэкСож i Iпуць.
3. Галоунымзанаткам усходнiхславян былоземлеробства.Асноунымi праладамiпрацы былi сахаi рала. Асноунымiсельскагаспадарчымiкультурамi –жыта, проса, пшано, ячмень, лен, бабы, гарох, рэпа. Разводзiлiбуйную i дробнуюрагатую жывелу, свiней, коней, сабак. Палявалiна лася, зубра, дзiка, зайца, мядзведзя, воука, бабра.Прадукты бортнiцтваскладалi значнуючастку вывазупры гандлю зРасiяй i iнш. Краiнамi.Развiты былорамеснiцтва.Выраблялi адзенне, абутак, посуд, жылле. Сяло –назва паселiшчау.Словамi “сяло”,“пагост” –называлi паселiшчысялян. Двор, дом, град – месцыжыхарствафеадалау.
Утварэнне Полацкага княства як моцнай дзаржавы крывiчоу у IX – XII cт.
Станауленне Тураускага княства у канцы X ст. Асаблiвасцi яго грамадска-палiтычнага уладу.
Культура старажытнасцi.
1. Бясспрэчна, што Полацкаекняства паклалапачатак гiсторыiдзяржаунасцiБеларусi. Працягваюццаспрэчкi аб трактоуцытэрмiна “палачане”.1-я лiчаць, штопалачане –старажытнаеусходне-славянскаеплемя, ад якогапайшлi крывiчы;2-я – што гэтаарыгiнальнаеплемя, утворанаеад змешваннядрыгавiчоу, крывiчоу i балтау;3-i – што палачанегэта часткакрывiчоу. Полацк– першы горадна Беларусi(862 г). Горад займаувыключна добраестановiшча нар. Палаце, дзеяна упадае уЗах. Дзвiну.Вазвышэннюгорада спрыялатое, што гэтабыу водны гандлевышлях са Скандынавiiу Вiзантыю.Скандынаускiясагi успамiнаюць, што у 6-м ст. наПолацкай зямлiбылi свае князi.Да 9 ст. Полацкзаймаусязбiральнiцтвамнавакольныхзямель ваколсябе. Але у 10 ст.ен становiццапрадметамтэрытарыльныхспрэчак мiжПаудневай iПауночнай Руссю00 Кiевам i Ноугарадам.Хоць Полацкiяземлi падпарадкоувалiся Кiеву, плацiлiяму данiну, удзельнiчалiу сумесныхпаходах наВiзантыю, усеж такi былi даволiсамастойныя.У 9 – 12 ст Полацкаекняства зацмала1/3 сучаснайБеларусi. У Полацкiмкнястве дзейнiчаувечавы парадак.Веча выбiрала, уздымала князеу.Вядома, што 9гадоу Полацкбыу без князя, самастойнымжа князь быутолькi у пытанняхвайны.
Полацкаязямля аказаласябагатай навядомыя асобы.Першым князембыу Рагвалод.Аднчасовакiеускi князьЯраполк i Наугародскiкнязь Уладзiмiрпасваталiсяда яго дачкiРагнеды. У вынiкуадказу РагнедыУладзiмiр iдзевайной на Полацк, забiвае Рагвалодаз сынамi, Рагнедупрымусова бярэу жонкi, затымзабiвае Яраполкаi становiццакiеускiм князем.Пасля няудалагазамаху РагнедыУладзiмiр высылаеяе з сынам Iзяславамна памежжа. Тамбыу заснаваныгорад Заслауе.Стаушы дарослымIзяслау прымаеполацкi прэстол.З таго часу гнаiм сядзелi Рагвалодавыунукi.
Значнайфiгурай княжацкагароду стау УсяслауБрачыслававiч(Чарадзей). Апiсаннеяго утрымлiваерэальныя iфантастычныярысы. Улiчваючыяго буйны характар, ен княжыу вельмiдоуга: 57 год(1044-1101). Першыя гадыкняжання ензаймауся унутранымуладкаваннем.Затым павеузаваеунiцiявойны з суседзямi: з Ноугарадам(перамога нар. Чэзе). Затымен напау наНавагрудак, якi лiчыуся кiеускiмуладаннем, увынiку чаго 30сакавiка 1067 адбыласябiтва на р. Нямiзе, апiсаная у словуаб палку Iгаравым.Караткачасовасядзеу ен уКiеве, але, разумеючысвае нетрывалаестановiшча там, вяртаецца наПолаччыну.Двойчы выганяусяз Полацкагапрэстолу i зноуяго адваеувау.Усяслау Чарадзейбыу вельмi адукаванымчалавекам, сябравау зАнтонiем Пячерскiтм.Пры Усяславебыла пабудаванаПолацкая “Сафiя”, Полацкае княствадасягнуланайвялiкшагаросквiту, ягомежы дайшлi даБалтыкi, дзебылi закладзены2 кэпасцi – Кукенойсi Герцыке. Асветнiцкуюсправу працягвалаяго унучкаЕуфрасiнняПолацкая. Зцягам часуПолацкую дзяржавунапаткау лесусейстаражытна-рускайдзяржавы, адбылосяяго драбленнеi паслабленне.
2. Тураускаекняства – буйнейшаена землях дрыгавiчоу.Утворана у 980г. Першы летапiсныкнязь – Тур, адаставерны– СвятаполкАкаянны. Святаполквырашыу дамагчысяпоцнай незалежнасцiТурава ад Кiева.Ен уступiу узмову са сваiмцясцем польскiмкаралем БалаславамХрабрым. БацькаСвятаполкаУладзiмiр убачыунебяспеку дасябе, тамуСвятаполка, яго жонку i польскагакаталiцкагаепiскапа енсадзiць у цямнiцу.Аднак пазнейпа просьбеКiеускiхбаяр Святаполкбыу вызвалены.Пасля смерцiУладзiмiра заняуу 1015 г. Кiеускi трон.У гонар гэтагаен заказауадчаканiцьiанеты з надпiсам“Святаполкна стале”. Адначасоваен быу княземТураускiм. Святаполклiчыу сваiх малодшыхбратоу Барысаi Глеба супернiкамi, таму падаслауда iх забойц.Але сапрауднымсупернiкам дляяго быу Яраслау(Мудры). Ен знаходзiусяу Ноугарадзе.Выкарыстаушыабурэнне ноугарадцаузабойствамБарыса i Глеба, Яраслау пачынаевацну са Святаполкам.На баку Святаполкабыу Польскiкароль БаляслауХрабры. У 1019 г. нар. Альце Святаполкбыу разбiты, зрэшткамi войскауцек у Польшчу, дзе хутка памер.
ПрыЯраславе МудрымТурау падпарадкоуваусяКiеву. У канцыяго княжанняТурау зноуадасабляецца.Пасля смерцiЯраслава у 1054г. кiеускi тронзаймае Iзяслау, захаваушы засабою Турау.У 1078 г. Тураускiмкнязем становiццасын IзяславаЯраполк. Ен быучалавекамсмелым, вопытнымваеначальнiкам, веу барацьбуз Валынскiмкняствам. Валынскiякнязi падаслалiда Яраполказабойц, у 1087 г. енбыу забiты. У1088 г. Тураускi тронзаймае братЯраполка Святаполк.У 1093 ен быу запрошаныi на Кiеускi трон.Святаполк быучалавекамсквапным, срэбралюбiвым, нажывауся нанястачы людзей.Гэта выклiкалаабурэнне народаi прывяло дапаустання, упачатку якогаен хутка памер.
Паказчыкамэканамiчнагаразвiцця Тураускагакняства з’яуляеццаузнiкненне iрост гарадоу(Берасце, Пiнск, Слуцк i iнш.). Утураве быутаксама вечавыпарадак. Гаражанемелi права голасу.Акрамя князяу Тураве быупасаднiк (толькiу Тураве). Быутысяцкi, якi адказвауза гарадскiпоук. Летапiсызахавалi рысыстаражытнагабеларускагагораду.
3. Старажытныялюдзi не разумелiмногiх з’яупрароды, абагаулялiiх. Яны выраблялiстатуэткi, пакланялiсяiм, разлiчваючы, што могуцьзадобрыць сiлыпрыроды. Гэтыявырабы атрымалiназву фетышау.Людзi лiчылi, штоiх родапачынальнiкамiбылi пэуныяжывелы, птушкi, таму выраблялiiх выявы i пакланялiсяiм. На Беларусiлiчылася, штобусел, вуж, мядзведзьсадзейнiчаюцьчалавеку у ягосправах. Людзiверылi у магiчнуюсiлу слова, наватна адлегласцi, таму былараспаусюджанамагiя.Надзвычацнуюсiлу надавалiагню, вадзе, каменням. Язычнiцкаярэлiгiя – мнагабаговая.Ярыла – богСонца, Сварога– бог Неба, Пярун– гром, таксамабылi Велес, Даждьi iншыя багi. Старажытныялюдзi верылi уiснаванне розныхiстот: лясун, вадзяны, дамавы.Нават да нашыхдзен дайшлiнекаторыяязычнiцкiя святы: Купалле, Калядыi iнш.
Былiраспаусюджаныпеснi, танцысельскагаспадарчагацыклу. Сваiмбагам людзiпрыносiлi ахвяру,iх прыносiлi укапiшчы. Цудоунуюсiлу надавалiзубам жывел.Пасля прыняццяхрысцiянствапачалосяраспаусюджваннепiсьменнасцi.Пачалося перапiсваннерэлiгiйных кнiг.Вызначалiсяпершыя храсцiянскiяасветнiкi: ЕуфрасiнняПолацкая, КiрылаТураускi.
Станауленнеi умацаваннеВКЛ.
Утварэнне ВКЛ. Фармiраванне дзяржаунай тэрыторыi.
Унутрыпалiтычная барацьба у сярэдзiне i 2-й палове XIV ст. Унiя 1385 г. Вынiкi яе ажыццяулення на Беларусi.
Умацаванне вялiкакняжацкай улады у гады княжання Вiтаута i грамадзянская вайна 30-х гадоу XV ст.
1. УтварэннеВКЛ – адно зсамых спрэчныхпытанняу нашайгiсторыi. Есць2 меркаваннi:
узнiкненне ВКЛ звязана з паскораным развiццем феадальных адносiн на тэрыторыi усходняй часткi сучаснай Лiтвы – Аукштайдыi, вынiкам якога з’явiлася узнiкненне ту моцнага дзяржаунага утварэння. З гэтай кропкi погляду вынiкае, што утварэнне ВКЛ чуждае iнтарэсам славян – беларусау i украiнцау i створана пад уздзеяннем знешнiх сiл;
iнiцыятыва зыходзiла з беларускiх зямель, з Навагрудчыны, калi былi выкарыстаны цяжкасцi у лiтоускiх землях.
Нарубяжы XII –XIII cт.Жэмайцкiя землiстварылi канфедэрацыю(устойлiвы палiтычныi ваенны саюз)лiтоускiх зямель.Сярод лiтоускiхкнязеу вылучаусяМiндоуг. Гэтысаюз быу супярэчлiвы.У 1219 г. было падпiсаналiтоуска-галiцка-валынскаепагадненне, па якому лiтоуцыабяцалi дапамагчыгалiцка-валынскiмкнязям у барацьбесупраць Польшчы, а галiцка-валынскiякнязi – не перашкаджацьпашырэннюпалiтычнагауплвыу Лiтвына Чорную Русь.Але дзяржаунаебудаунiцтваiшло i на Навагрудчыне,i мiж гэтымi 2-мядзяржаунымiутварэннямiiснавалi сувязi.Верагодна, агульная небяспеказ боку нямецкiхрыцарау падштурхнулада аб’яднаннялiтоускуюканфедэрацыюi Навагрудчыну.Навагрудчынабрала на сябеiнiцыятыву ваутварэннi агульнайдзяржавы. Навагрудакбыу заснаваныу 1044 г. кiеускiмкнязем ЯраславамМудрым у часпаходу на Лiтву.У сярэдзiнеXIII ст. па сваймуэканамiчнамуразвiццю Навгрудчынавыйшла наперадi на працягудоугага часуiграла важнуюролю у гiсторыiбеларусi. ПрычыныузвышэнняНавагрудка:
геагрфiчнае становiшча ва умовах крыжацкай i мангола-татарскай пагрозы рабiла гэтую тэрыторыю адносна бяспечнай i прыцягвала сюды паток перасяленцау з iншых рэгiенау;
высокi узровень сацыяльна-эканамiчнага развiцця, што было абумоулена ростам земляробства на ураджайных землях Панямоння, развiццем рамяства, ажыуленным замежным гандлем;
iмкненне заходне-рускiх княствау захаваць сваю самастойнасць у сувязi з небяспекай мангола-татарскага захопу.
Адзiнымвыйсцем быуразрыу з палiтычнайсiстэмай Русi, знешнiм увасабленнемякого магластаць зменадынастый, аленовы князьпавiнен быубыць дастатковамоцным, каб прынеабходнасцiаказаць татарамсупрацiуленне.Такiм патрабаваннямадпавядалiлiтоускiя князi.
ЗаснаваннеВКЛ звязаназ князем Мiндоугам.Пасля сварыса сваiмi князямiен збег у Ноугарад.Там у iм убачылiвопытнаганаемнiка, якiбудзе добразмагацца заiнтарэсы сваiхгаспадароу,i прызналi ягокнязем. Затымен заваеуваеЛiтву i ЧорнуюРусь. У гэтычас маладойдзяржаве пагражалiкрыжакi. Былiствораны лiвонскiордэн, тэутонскiордэн, ордэнмечаносцау.У гэтых умовахМiндоуг зразумеу, што толькi узброенаябарацьба разбурыцьмаладую дзяржаву.Таму ен у дыпламатычныхмэтах становiццакатолiкам у1250 г. Але гэтанiчога не дала,i, узначалiушывойска, у 1262 г. енразбiвае крыжакоу.Крыху ранейу 1253 г. ен быу абвешчаныкаралем i прыняукарону ад Рымскагапапы. Такiм чынамбыла створанапалiэтнiчнаядзяржава.
Прычыныутварэння ВКЛ:
Сацыяльна-эканамiчнае развiцце края патрабавала кансалiдацыi усiх зямель шляхам цэнтралiзацыi улады;
Пагрозы з боку крыжакоу i татара-манголау паскорылi утварэнне федэратыунай дзяржавы.
Алебалцкiя князiбылi незадаволеныМiндоугам. Яныпадрыхтавалiзмову i забiлiкнязя з 2-мясынамi-немаулятамi.Калi Мiндоугбыу забiты (1262) ягостарэйшы сынВойшал уцеку Пiнск, прыняухрысцiянстваi жыу у манастыры.Але, атрымаушызвесткi аб смерцiТауцiвiла, ензбiрае ваколсябе хрысцiянскiямасы, пакiдаеманастыр, абвяшчаесябе вялiкiмкнязем у Ноугарадзе(1264). Пачынаеццапомста за бацьку.Кiравау ен па1267 г. Панекаторыхпрычынах енкiдае усе справыi зноу iдзе уманастыр.
Сваркiпрацягвалiсяi далейшым. Угады княжанняГедымiна сталiцаВКЛ была перанесенау Вiльню (1340). Беларускiяземлi уключалiсяу склад ВКЛ уасноуным мiрнымiсродкамi:
дабраахвотна (Полацк, Менск);
у вынiку дагаворау (Берасцейскiя землi);
праз шлюбы (Вiцебшчына);
войны (Пiнскае княства).
продолжение
--PAGE_BREAK--
2. Паслясмерцi Гедымiнада улады прыйшоуЯунут. У 1345 г. ягозмяняе Альгерд.Яму дапамагаубрат Кейстут.Практычнакняства былопадзелена на2 часткi. Ад 2-хщлюбау засталося12 сыноу i 9 дачок.Мiж сынамi 2-х лiнiйАльгердавiчаупачалася барацьбаяшчэ пры жыццiбацькi. ПасадуВялiкага князяВКЛ заняу Ягайла– старэйшы сынад 2-га шлюбу.Гэта выклiкаланезадавальненнеяго братоу палiнii Марыi Вiцебскай(першай жонкiАльгерда), якiянават звярнулiсяза дапамогайу Маскву. АлеКейстут, выконваючыволю памершагаАльгерда, спачаткупадтрымауЯгайла, якi баяусяаутарытэтаКейстута i хутка, выкарыстаушынязначны повад, пачау з iм вайнуз дапамогайкрыжакоу. АлеКейстут разбiуiх i выгнау ягоз Вiльнi. Ягайлазапрасiу мiруi пайшоу на хiтрыку: ен запрасiуКейстута з ягосынам Вiтаутамда сябе, быццамдля абмеркаванняумоу мiру, алекалi Кейстутз жонкай i Вiтаутампрыбылi, яныбылi схопленыi пасаджаны утурму у Крэве.Сюды Ягайлападаслау забойц, якiя забiлi Кейстутаi яго жонку, алеВiтауту удалосязбегчы (1352). Гэтыучынак не падняуаутарытэтаЯгайлы, i ен вымушаныбыу шукацьпадтрымкi. Угэты час у Польшчыпамiрае кароль, якi не меу нашчадкау, а меу 2 дачкi: Марыюi Ядзвiгу, алеМарыя былажонкай маркграфаБрандэбургскага.Польскiя магнатыне хацелi падпарадкоуваццаБрандэнбургу, а таксама былiзанепакоеныузмацненнемВКЛ. Таму у 1384 г.Ядзвiга i Ягайлаажанiлiся. У 1385 г.у Крэве адбылосяпагадненнемiжЯгайлам i польскiмiфеадаламi, якоеназваласяКрэускай унiяй.Iмкнулiся павялiчыцьтэрыторыю ВКЛi зрабiць ягоадной з мацнейшыхдзяржау у Еуропе.Па умовах Крэускайунii Ягайла абяцаупрыняць каталiцкуюверу разам зпадданымi, давацьгрошы на патрэбыПольшчы, дапамагчыатрымаць паудневыятэрыторыi, заплацiць20000 злотых адступныхбылому жанiхуЯдзвiгi, на вечнычас далучацьВКЛ да Польшчы.Польшча абяцалаВКЛ дапамагчыу барацьбе зкрыжакамi. Згоднаунii былi наступныяумовы злучэнняПольшчы i ВКЛ:
кароль i вялiкi князь у алной асобе;
знешняя палiтыка i абарона тэрыторыi робяцца супольна;
унутранае кiраванне у кожнай гаспадарцы асобнае (войскi, урады, казна)
распаусюджванне каталiцызму.
У 1386 г.Ягайла быуабвешчаныкарале пад iмемУладзiславаII. Унiя выклiкаласупрацiуленне, якое узначалiуАндрэй Полацкii Вiтаут. У вынiкуЯгайла i польскiяфеадалы адмовiлiсяад задумы пагаднення.У 1392 г. Вiтаут быупрызнаны Вялiкiмкнязем. ЗгоднаВостраускамупагадненню(1392) палякам былозабароненанабываць землii сялiцца у ВКЛ.У сваю чаргуВiтаут абяцаувыступiць сумесназ Польшчайсупраць знешнiхворагау.
3. ПрыВiтауце ВКЛдасягнула сваейнайбольшаймагутнасцi. Кабпадарваць сiлубуйных магнатауВiтаут знiшчыумногiя княствы, ператварыушыiх у намеснiцтвы, месцы князеузанялi намеснiкi.Вiтаут стауфактычна незалежнымправiцелем, iтолькi iнтрыгiз боку Польшчыне далi ямумагчымасцiстаць лiтоуска-беларускiмкаралем. Нямецкiiмператар паслауВiтауту карону, але яна да ягоне дайшла. У1429 г. на з’ездзеу Луцку прапанавалiкаранавацьВiтаута каралемЛiтвы у Вiльнi.Але Вiтаут памер.У далейшыя часыВКЛ мела сваiхасобных гаспадароу, але пазней гэтатрадыцыя згубiлася.Унiя 1385 г. усе жадкрыла шляхдля акаталiчвання.Але паколькiнекаторы часвялiкiя князi ВКЛадначасовабылi i каралямiПольшчы, яныклапацiлiся праiнтарэсы ВКЛ,i толькi потымсталi ставiцьiнтарэсы Польшчына 1 месца. У 1413 г.на Сойме быупрыняты Гарадзельскiпрывiлей. Гэтыбыла новая унiямiж ВКЛ i Польшчай.Яе умовы:
праваслауная знаць ставiлася у дыскрымiнацыйнае становiшча у палiтычным i эканамiчным сэнсе. Толькi католiкi карытсалiся рознымi прывiлеямi;
праваслауная знаць пазбаулялася пасад;
пацвярджалася забарона на шлюбы мiж католiкамi i праваслаунымi;
праваслауная знаць пазбаулялася права выбару Вялiкага князя;
Вялiкi князi выбiрауся са згоды польскiх паноу, а польскi кароль – са згоды лiтоускiх паноу.
Такiмчынам, Гарадзельскiпрывiлей стауапошнiм штуршкода грамадзянскайвацны. У ВКЛбыла яшчэ 1 праблема: нацiск з бокуМасквы. Гэтавымшала ВКЛшукаць апорыу Польшчы. Паслясмерцi ВiтаутаВялiкiм княземстау 1430 г. Свiдрыгайла, малодшы братЯгайлы. Ен выступiусупраць вымушанайпрааольска-каталiцкайпалiтыкi Вiтаута.Ен iмкнуусястварыцьлiтоуска-рускуюдзяржаву запорай на праваслауе.
Дзяржауная i органы кiравання.
Сацыяльна эканамiчны лад.
Беларускi горад у XIV-XV cт.
1. а)Цэнтральныяорганы улады.Усю уладу i сiстэмудзяржаунагакiравання у ВКЛузначальвауВялiкi князь(Гаспадар). Важнуюролю мела гаспадарчаярада. СпачаткуРада была толькiдарадчым органам.З канца 15 ст. Радапачала абмяжоувацьуладу князя.Без яе згодыкнязь не могвырашаць пытаннiзнешняй палiтыкi, дараваць пасады, выдаваць i змяняцьзаконы. СкладРады: канцлеры, гетманы, маршалкi, падскарбiй, намеснiкi, старасты, ваяводы.Важную ролюу Радзе iгралiвысшыя чыныкаталiцкайцарквы. У 15 ст.узнiкае новыдзяржауны орган“вальны сейм”.У 16 ст ен стаузаканадаучыморганам. Сеймыправодзiлiсяне толькi у Вiльнi, але i у Берасцi, Навагрудку, Менску, Гароднi.Склад сейма: усе члены Рады, вышэйшыя чыныправаслаунагаi каталiцкагадухавенства, па 2 дэпутатыад шляхты кожнагапавета. Кампетэнцыя: выбранне Вялiкагакнязя, заканадауства, дзяржауныяпадаткi, прывiлеi, адносiны з iншымiдзяржавамi.Арганiзацыяцэнтральнайулады у ВКЛ зпачатку фармiраванняi да сярэдзiны16 ст. ператварыласяу выбарчуюманархiю, абмежавануючасткова саветамвельмож, частковасеймам з прадстаунiкоудваранскагасаслоуя. Вiдавочнатэндэнцыяпаслабленняулады князя.
б)Мясцовыя органыкiравання мелiшырокiя паунамоцтвыi мала залежылiад цэнтральныхорганау. Янымелi трохзвеннуюструктуру:
Ваяводствы, на тэрыторыi якiх прадстаунiком вышэйшай улады быу ваявода, прызначаны Вялiкiм князем i Радаю пажыццева з буйнейшых феадалау, ураджэнцау ВКЛ. Ен узначальвау адмiнiтратыуныя, гаспадарчыя, ваенныя i судовыя органы. Памочнiкi: кашталян, ключнiк, гараднiчы, лоучы, ляснiчы.
Павет. Кiраунiком адмiнiстрацыi быу стараста, прызначаны Вялiкiм князем i Радаю. Яго памочнiк – падстараста. Паунамоцтвы старасты такiя ж як i у ваяводы.
Цiвуны – нiжэйшыя органы у сiстэме мясцовага кiравання – кiруючыя дзяржауных i вялiкакняжацкiх маенткау. Яны маглi судзiць просты люд, якi пражывау на падпарадкаванай iм тэрыторыi.
У месцах, дзе не быломаенткау дзейнiчалiорганы дзяржыаунагасамакiравання: сходы i выбраныяiмi старцы. Органамiмясцовай уладывыступалi павятовыяi ваяводскiясеймiкi. У iх удзельнiчалiусе землеуласнiкi.Спачатку сеймiкiтолькi выбiралiдэпутатау наз’езд вальнагасейма. Потымсталi выпрацоувацьнаказы Сейму.Гэта забяспечвалабольш шырокiудзел феадалауу дзяржауныхсправах. Важнайфункцыяй Сеймауi сеймiкау былiсудовыя справы.Такiм чынамможна сказаць, што у ВКЛ дзяржаунаекiраванне былопрадстауленау асноунымкiраваннеммясцовым, пранiкнутымаутанамiстычнымiтэндэнцыямi.Дзяржава пранiкаласяпачаткамiфедэралiзму.
2. Упершай палове16 ст. завяршыласяпачаушаясяфармiраваннекатэгорыйфеадалау i формiх землеуладання.Вялiкi князьбыу вярхоунымуладальнiкамусiх зямельдзаржавы iнепасрэднымуласнiкамвялiкакняжацкiх“двароу”. Яговасаламi былiбуйныя феадалылiтоускага iрускага паходжання, якiя валодалiвотчынамi, пажалаванымi, спадчыннымiабо купленымiземлямi, мелiсваiх васалау.Як i усе феадалы, яны неслi агульнадзяржаунуюслужбу. Некаторыяз iх (паны харугоуныя)у час зборавойска выставлялiсвае асаблiвыяхаругвi, якiяне уваходзiлiу склад тэрытарыяльныхапалчэнняу.Большасцьдробных феадалаубылi ваенна-служылымiлюдзьмi (баярамi).Частка iх наблiжаласяпа свацму становiшчуда феадальнайзнацi. Сяродбаяр былi i сяляне, якiя складалiпераходнуюступень мiжкласамi сялянi феадалау. Уходзе афармленнясаслоуныхпрывiлегiй дробныхфеадалаунепрвелiгiравануючастку баярсталi з 15 ст. называцьшляхтай. Асноунуюмасу насельнiцтваскладалi сяляне, якi знаходзiлiсяу рознай ступенiфеадальнайзалежнасцi iрамеснiкi-беднякi.Развiццефеадальна-прыгоннiцкiхадносiн аджбываласяу 1-ю чаргу закошт змяншэнняабшчыннайсялянскайуласнасцi i пераходазямлi ва уласнасцьфеадала. Прынцып“зямля нiчыя”змянiусяпрынцыпам “нямазямлi без гаспадара”.На працягу14-15 ст. сялянеканчатковабылi пазбауленыабшчыннайуласнасцi назямлю. Яны сталiтолькi землекарытальнiкамi.Уся зямля аказваласява уласнасцiдзяржавы, свецкiхi духоуных феадалау, часткова –гараджан. Усярдзiне 16 ст.сяляне-беларусызнаходзiлсяу розным станефеадальнайзалежнасцi, выконвалiнеаднолькавыяправiннасцi. Усувязi з гэтымяны падзялялiсяна некалькiкатэгорый, перша за усе: на чыей зямлiпражывалi сяляне– яны дзялiлiсяна дзяржауныхi прыватна-уласнiцкiх.У адпаведнасцiад ступенi феадальнайзалежнасцiсяляне дзялiлiсяна “людзейпахожых”, якiязахоувалi правапераходу ад1-го феадала дадругога, i “непахожых”– тыя, якiя немелi такогаправа. Да вышэйшайступенi феадальнайзалежнасцiадносiлася“чэлядзь-невольная”.Яны вялi сваепаходжаннеад халопауСтаражытнайРусi i абслугоувалiдвор феадала.У прывелiгiраванымстане знаходзiлiсясяляне-слугiспецыяльныхслужб у дзяржауныi прыватна-уласнiцкiхмаентках. Iмiбылi путныя, стайнiкi, псары, садоунiкi, рыбаловы, бортнiкi, млынары, рамеснiкii iнш. Па мерыразвiцця феадальныхадносiн i павелiчэнняпопыту насельскагаспадарчыяпрадукты iшоупрацэс павелiчэнняземолеуласнасцiбуйных феадалау.Да сярэдзiны16 ст. значнаузраслазямельнаяуласнасцьсярэднiх i дробныхфеадалау. Прыгэтым сталiпашыраць уласнуюзапашку зямель, што суправаджаласяузмацненнемпрыгоннiцтва.Адбываласяскарачэннедзяржаунагазямельнагафонду, што дрэннасказваласяна прыбыткахдзяржаунайказны. Дзяржауныярасходы узрасталii вялiкакняжацкаяулада аказваласяу фiнансавайзалежнасцi адмагнатау. Кабпавысiць прыбыткiу ВКЛ, пачалаправодзiццааграрная рэформа, якая увайшлау гiсторыю падназвай “валочнаяпамера”. Рэформаправадзiласязгодна “Уставана валокi”, выданнагау 1557 г. СiгiзмундамII. Усе дзяржауныяземлi падлягалiабмеру i перадзелу.Яна разбiвалiсяна валокi (21,3 га), якую кожны дыматрымлiвау упадворнаекарыстанне.Валока становiццападаткавайадзiнкай. Зямляпры гэтымпрадстауляласяу трох палях, такiм чынамузконьваласятрохполле зпрымусовымсевазваротам.У час правядзеннярэформы лепшыяземлi у сялянадбiралiся iадводзiлiся увялiкакняжацкiяфальваркi зразлку па аднойвалоке з 7 сялянскiхвалок. Сяляне, атрымаушыявалокi, змацоувалiсяда фальваркаi гублялiся правапераходу. Адначасоваз правядзеннемвалочнай памерына дзяржауныхземлях, феадалыправодзiлi яеу сваiх маентках.З аднаго бокугэта садзейнiчалаасваенню новыхзямель, замацаваннюбольш прагрэсiунайтрохпольнайсiстэмы земелеуладанняi стварэннюумоу для развiццятаварна-грашовыхзносiн у сельскайгаспадарцы.З другога –прявяло дарэзкага скарачэннясялянскагаземлекарыстання, станауленняфальваркавайпаншчыннайсiстэмы гаспадарання.Валочная памерапаскорылазавяршэннеюрыдычнагаафармленнязапрыгоньваннясялян, пачатакякому быу пакладзеныпрывiлеем 1447 г.Судзебнiк 1468 г.пад страхамсмяротнагапакараннязабараняуувадзiць прыватна-залежныхлюдзей i чэлядзi.Статут 1529 г. замацавауза феадаламiманаполiю навалоданнезямлей, узаконiупазбауленнесялян правауласнасцi назямлю, усталявау10-гадовы тэрмiнпошуку беглыхсялян.
3. Вытворчыясiлы развiццяфеадалiзмуабумовлiлi iнтэнсiуныпрацэс аддзяленнярамяства адсельскай гаспадаркi.Гэта суправаджаласяростам гарадоуi мястэчак. Яныбылi месцамсасрэдатачэннярамяства i гандлю, палiтыка-адмiнiстратыунымiцэнтрамi i умацаванымiпунктамi навыпадак нападзенняворага. Найбольшбуйнымi гарадамiбылi Вiцебск, Магiлеу, Пiнск, Полацк, Слуцк.Гарады i мястэчкiузнiкалi як надзяржаунай, так i на прыватна-уласнiцкайзямлi. У 16 ст. умногiх вялiкакняжацкiхгарадах з’яулялiсяюрыдыкi – адасобленыячасткi горадацi яго прыгарада, якiя былi уладаннямiсвецкiх абодухоуных феадалауз залежным адiх насельнiцтвам.На жыхароуюрыдык нераспаусюджваласяадмiнiстратыунаяi судовая уладагарадскогасамакiравання.80% гараджан –беларусы.
Сацыяльнысклад гараджанбыу неаднародным.
Верхнiслой – феадалы, духавенства, багатыя купцы, заможныя рамеснiкi.
Сярэднiслой – рамеснiкi, дробныя гандляры.
Нiжэйшыслой – вучнi, людзi, знаходзячыясяу рознай ступенiфеадальнайзалежнасцi.
Гандлева-рамесныяжыхары гарадоуназывалiсямяшчанамi. Гарадскоерэмясло быловельмi разнастайным.Да 2-й паловы16 ст. у Беларусiбыло вядома200 рамеснiцкiхпрафесiй. 1-е месцазаймала апрацоукаметалау, 2-е –апрацоука дрэваi г. д. З 15 ст. у гарадахБеларусi пачалiз’яуляццасаслоуныякарпарацыiрамеснiкау, якiя называлiсясотнямi i брацтвамi.Яны стваралiсяз мэтай абароныiнтарэсау рамеснiкауяк дробныхвытворцау адэксплуатацыiiх феадаламi iкупцамi. З 1555 г.сотнi i брацтвысталi называццацэхамi – аб’яднаннiрамеснiкауадной, або некалькiхблiзкiх прафесiй.Кожны цэх быуi узброеныматрадам. У складцэхау не прымалiяурэяу, татарау.Яшчэ у 1388 г. Вiтаутвыдау прывiлей, якi гарантавауяурэям гарадоусваю арганiзацыю– кагал. Асобнымiарганiзацыямiжылi татары.Iшоу актыунырост таварна-гандлевыхзносiн, як ваунутраным такi у знешнiм гандлi.Гандлявалi зРыгай, з ЗаходняйЕуропай, некаторымiгарадамi усходу.Па меры пашырэнняэканамiчнагазначэння гарадоуактывiзаваласяiх палiтычнаежыцце. Гарадыiмкнулiся пазбавiццаад феадальнайзалежнасцi iатрымаць правана самакiраванне.Узорам былоМагдэбурскаеправа.
Пытанніпа курсу гісторыіБеларусі (1999-2000н.г.)
АсваеннетэрьггорыіБеларусі першабытнымчалавекам.Эпоха каменнагавеку.
Балцкаеі раннеславянскаезасяленнебеларускіхзямель. Усходнеславянскіясупольнасціў ІХ-пер.пал.ХПстст.
Беларускаядзяржаўнасцьу раннім сярэднявеччы.Палітычны ладПолацкага іТураўскагаккястваў.
Хрысціянізацыябеларускіхзямель. АсветніцкаядзейнасцьЕ.Полацкай іК.Тураўскага.
Сацыяльна-эканамічныяадносіны наземлях Беларусіў ІХ-сяр.ХПІстст.
ФарміраваннедзяржаўнайтэрыторыіВялікага княстваЛітоўскага, Рускага, Жамойцкага.
Палітычнылад Вялікагакняства Літоўскагаісістэмадзяржаўнагакіравання.
Прававаякультура ўкнястве.
Феадальнаеразвіццё сельскайгаспадаркіі беларускагагарода ў ХІУ-ХУІстст.
Першыяуніі ВКЛ з Польшчаю(Крэўская, Віленска-Радамская, Гарадзельская): прычынызаключэння, сутнасць івынікі.
БарацьбаВялікага княстваЛітоўскагаз татара-манголаміі крыжакамі.Грунвальдскаябітва.
Характарузаемаадносіні знешняя палітыкаВКЛ у дачыненніда МаскоўскайРусі (канецХУ-сяр.ХУІ стст.).
Фарміраваннебеларускайнароднасці.Этнічныя прызнакіі традыцыйнаякультура беларусаў.
Прашнкненнеідэй Адраджэнняна Беларусь.Ф.Скарына яквучоны-гуманіст, асветнік, першадрукар.
ВытокіЛюблінскайуніі 1569 г. Прыняццеакта аб утварэнніРэчы Паспалітай.
Рэлігійна-рэфармацыйнырух на Беларусіў ХУІ ст.
Каталіцкаярэакцыя. Палітычнаяі культурнаядзейнасцьордэна езуітаў.
Берасцейскаярэлігійна-царкоўнаяунія. Сутнасцьуніяцтва.
ВойныРэчы Паспалітайз Расіяй у першайчвэрці ХУІІст.і іх уплыўна стан развшццябеларускагаграмадства.
19.Антыфеадальнаявайна на беларускіхземлях у сярэдзінеХУІІст.( 1648-1651 гг)
Беларускаеграмадствападчас вайныРасіі з РэччуПаспалітайу 1655-1667 гт.
Эканомікаі саслоўныяадносіны наБеларусі ў ХУШст.
Палітычныкрызіс РэчыПаспалітай.
Спробыправядзеннярэформаў і трыпадзелы РэчыПаспалітайу кан. ХУШ ст
Адміністрацыйна-дзяржаўныяпераўтварэнніна беларускіхземлях пасляіх уключэнняў склад Расійскайімперыі.
Эканамічнаеразвіццё беларускіхзямель у канцыХУІП-сяр.ХІХстст.
Палітычнырух у беларускімграмадствеў першай паловеXIX ст. Паўстанне1830-31 гг. на Беларусіі яго палітычныявынікі.
Скасаваннепрыгону і правядзеннепалітычныхбуржуазныхрэформ у 60-я іт.ХЗХ ст. на Беларусі.
Ідэісацыяльнай-незалежнасціі нацыянальнагавызваленняў паўстанні1863 г. пад кіраўніцтвамК.Каліноўскага.
Станаўленненовых формвытворчасціў тірамысловасціі сельскайгаспадарцыБеларусі пасляадмену прыгону.Адметнасцікаггіталістычнагаразвіцця.
Рабочыі сялянскі рух.Народніцкіяі сацыял-дэмакратычныяарганізацыіна Беларусіў 60-90-х гг. XIX ст.
Фарміраваннеагульнарасійскіхі беларускіхпалітычныхпартый і арганізацыйу канцы ХІХ-пач.ХХст.
Вызваленчаябарацьба іграмадска-палітычнырух на Беларусіў час рэвалюцыі1905-1907 гт.
Беларускінацыянальнырух у перыядпершай расійскайрэвалюцыі.Нашаніўсю этапу гісторыібеларускаганацыянальнагаадраджэння.
Сталыпінсюярэформы наБеларусі.
Лютаўскаярэвалюцыя наБеларусі. Утварэнненовых органаўулады.
Ажыўленнедзейнасцінадыянальныхпартый і арганізацыйпасля Лютаўскайрэвалюцыі. Іхпогляды напалітычныяпраблемы ібеларускаепытанне.
Праблемасамавызначэння беларускаганарода пасляўстанаўленняаднаўладдзяСаветаў. Скліканнеі разгон Усебеларускаганадыянальнагасходу (15 снежня1917 г.).
АбвяшчэннеБеларускайНароднай Рэспублікіі дзейнасцьяе Рады. -
Змаганнеза самавызначэнненарода на грунцесавецкай улады.ДзейнасцьБелнацкамаі беларускіхсекцый РКП(б).
АбвяшчэннеБССР. 1 Усебеларускіз'езд Саветаў.СтварэннеЛітоўска-БеларускайСавецкай Рэспублікі.
Беларускаеграмадстваў гады саведка-польскайвайны (1919-1920 гг.).Другое абвяшчэннеБССР.
Новаяэканамічнаяпалітыка, яесутнасць івынікі.
Падпісаннефедэратыўнагадагавора абутварэнні СССР.УваходжаннеБеларусі ўсклад СавецкагаСаюза.
Індустрыяльнаебудаўніцтваў БССР.
Правядзеннесуцэльнайкалектывізацыісельскай гаспадаркіна Беларусіі яе сацыяльна-эканамічныявынікі.
Сутнасць, этапы і практыкарэалізадыіпалітыю беларусізацыіў 20-30-я гт.
Палітычнаясістэма СССР30-х гадоў. Дэфармацыіў грамадска-палітьгчнымжыцці. Рэггрэсііу дачыненніда беларускагаграмадства.
Палітычна-прававоестановішчазямель ЗаходняйБеларусі ускладзе міжваеннайПолыігчы (1921-1939гт.) і нацыянальна-вызваленчаябарацьба працоўных.
Адметнасціэканамічнагаі культурнагаразвіццязаходнебеларускіхтэрыторый у1921-1939 гг.
Пачатакдругой сусветнайвайны. Аб'яднаннеЗаходняй Беларусіз БССР.
АкупацыяБеларусі нямецкімвойскам. Акупацыйнырэжым на Беларусі.
Антыфашысцкаябарацьба наБеларусі ў1941-1944 гг.
Беларускікалабарацыянізму гады ВялікайАйчыннай вайны.
ВызваленнеБеларусі аднямецка-фашысцкіхзахопнікаў.Матэрыяльныястраты, людскія, культурныяБеларусі загады вайны.
СтановішчаБССР на міжнароднайарэне паслязаканчэнняВялікай Айчыннайі другой сусветнайвайны. Навуковыя, эканамічныяі культурныесувязі з краінамшсвету.
Аднаўленнеў 1946-1950 гг. разбуранайвайной прамысловасціі сельскайгаспадаркі.
Спробыадыходу адтаталітарызмуў грамадска-палітычнымжыцці БеларускайССР у 50-х гг.
Развіццёэканомікі у1950-70-х гг. Нарастаннез'яў застою ўсацыяльна-••эканамічнымразвіцці Беларусі.
Адукацыя, навука, культурабеларускагаграмадстваў 1950-80-хгг.
Палітыкаперабудовыяк адказ накрызісныя з'явыграмадскагаразвіцця другойпаловы 1980-х-пачатку90-х гг. Яе набыткі, страты, пралікі.
Сацыяльна-эканамічныкрызіс 1990-х-гг.Накірункірэфармаванняэканомікі.
Станаўленненезалежнайбеларускайдзяржавы. КанстытуцыяРэспублікіБеларусь здапаўненняміі змяненнямі.