Реферат: Світ…р, кр…млёўскі, ш…рыф, ц…нтральны, п’ед…стал, р…продукцыя, кандыт…р, ж…мчужына, кр…шыць, ш…нель, інт…рнэт, р…зюм…, партфолі…, выкр…сліць, кр…пасны, с…рдэчны

Арфаграфічныя хвілінкі для выкарыстання на ўроках беларускай мовы


Правапіс галосных о, э, а, ы

Устаўце прапушчаныя літары о, э, а, ы

Тун…ль, ч…рствы, экз…мпляр, д…лікатны, р…монт, інж…нер, адажы…, др…вотня, ар…ндатар, шніц…ль, камп’ют…р, бр…зент, лод…р, поч…рк, класт…р, канц…лярыя, ц…р…монія, орд…р, Юпіт…р, др…мота, Ч…рнышэўускі, бухгалт…р, світ…р, кр…млёўскі, ш…рыф, ц…нтральны, п’ед…стал, р…продукцыя, кандыт…р, ж…мчужына, кр…шыць, ш…нель, інт…рнэт, р…зюм…, партфолі…, выкр…сліць, кр…пасны, с…рдэчны.

Ключ

Тунэль, чэртсвы, экзэмпляр, далікатны, рамонт, інжынер, адажыа, дрывотня, арандатар, шніцаль, камп’ютар, брызент, лодар, почырк, кластар, канцылярыя, цырымонія, ордар, Юпітэр, дрымота, Чарнышэўскі, бухгалтар, світар, крамлёўскі, шэрыф, цэнтральны, п’едэстал, рэпрадукцыя, кандытар, жамчужына, крышыць, шынель, інтэрнэт, рэзюмэ, партфоліа, выкрасліць, крапасны, сардэчны.


^ Правапіс галосных е,ё,я

Устаўце прапушчаныя літары

Б...склапотны, гл…дачы, ц…ц…рукі, с…мнаццаць, тыс…ча, пабел…ны, выдз…ўблі, м…лодыя, п…рспектыва, аб…ліск, пасе…ны, абл…дз…нелы, леб…дзь, л…б…дз…няты, м…дзведз…ня, вос…нь, чэрв…нь, в…лікаваты, л…снічоўка, л…снічы, п…сняры, пам…ць, дз…сяты, ап…рацыя, выл…целі, удал…чыні, юв…лірны, сенн…шні, ц…жкаваты, з…л…нее, л…г…ндарны, дыл…тант, Свіц…зь, дроб…зь, в…лікадушны, уп…ц…рых, вын…с…ны, вобз…млю, Г…расім, л…гкакрылы.

Ключ

Бесклапотны, гледачы, цецерукі, сямнаццаць, тысяча, пабелены, выдзеўблі, мелодыя, перспектыва, абеліск, пасеяны, абледзянелы, лебедзь, лебедзяняты, медзведзяня, восень, чэрвень, велікаваты, леснічоўка, ляснічы, песняры, памяць, дзясяты, аперацыя, вылецелі, удалечыні, ювелірны, сенняшні, цяжкаваты, зелянее, легендарны, дылетант, Свіцязь, дробязь, велікадушны, упяцярых, вынесены, вобземлю, Герасім, легкакрылы.


^ Правапіс мяккага знака, раздзяляльнага мяккага знака, апострафа. Устаўце ь ці апостраф там, дзе патрэбна

Раз…бяр, дз…мухавец, дз…ве, подз…віг, ваз…мі ў міхас…кі, касц…мі, грудз…мі, ледз…ве, памен…шыць, струмен…чык, студзен…скі, даражэн…кі, восен…скі, рэж…це, эканом…це, будз…це, кін…це, хатын…скі, шыфан…ер, выл…ецца, інтэрв…ю, шчаў…е, канферанс…е, Лаўрэнц…еў, аб…інець, інтэр…ер, узмер…е, бул…ён, насып…, восем…дзесят, любоў…ю, Грыгор…еў, п…едэстал, камп…ютар, з…ездлівы, раз…юшаны, ц…мяны, чац…верты, сузор…е, уз…яднанне, дзядз…ка.

Ключ

Разьбяр, дзьмухавец, дзве, подзвіг, вазьмі ў Міхаські, касцьмі, грудзьмі, ледзьве, паменшыць, струменьчык, студзеньскі, даражэнькі, восеньскі, рэжце, эканомце, будзьце, кіньце, хатынскі, шыфаньер, выльецца, інтэрв’ю, шчаўе, канферансье, Лаўрэнцьеў, аб’інець, інтэр’ер, узмор’е, булён, насып, восемдзесят, казанскі, песенька, барацьбіт, агледзься, любоўю, Грыгор’еў, п’едэстал, камп’ютар,з’едлівы, раз’юшаны, цьмяны, чацвёрты, сузор’е, уз’яднанне, дзядзька.


^ Прыпадабненне звонкіх да глухіх, шыпячых да свісцячых, свісцячых да шыпячых

Бара…ьба, ха…ьба, гру…чык, во…чык, мала…ьба, адрэ…, ле…кі, ву…кі, перапі…чык, сало…кі, замара…кі, стры…чы, мі…ценне, па…ка…ка, …шыць, …жаць, …чарсцвець, на пе…цы, у бо…цы, вокла…ка, про…ьба, зблі…ку, мые…ся, купае…ся, непага…ь, баске…бол, ай…бер…, э…замен, раска…чык, разве…ка, све…ка, гаро…ка, у дзе…цы, на до…цы, вучы…ся, на кла…цы, рэ…ька, тыра…, ад’я…джаць, а…кла…, ве…ці, бера…чы, а…чыніць, уздоў…, слі…кі, ма…чыны, у агаро…чыку, бало…цам, дзя…ька.

Ключ

Барацьба, хадзьба, грузчык, возчык, малацьба, адрэж, легкі, вузкі, перапісчык, салодкі, замаразкі, стрыгчы, мігценне, падказка, сшыць, зжаць, счарсцвець, на печцы, у бочцы, вокладка, просьба, зблізку, мыешся, купаешся, непагадзь, баскетбол, айзберг, экзамен, расказчык, разведка, сведка, гародка, у дзежцы, на дошцы, вучышся, на кладцы, рэдзька, тыраж, ад’язджаць, адклад, везці, берагчы, адчыніць, уздоўж, слізкі, матчыны, у агародчыку, балотцам, дзядзька.


^ Правапіс у-ў

Устаўце ў ці у

На …краінскай мове, а…дыторыя, са…на, кло…н, нака…т,фа…на,Брэсцкая …нія, каля …рны, Галіна …ладзіміраўна, ва …ніверсітэце, ша…ковы, расці-…мацоўвайся, ра…нд, но…тбук, ска…т, да …нівермага, ток-шо…, шо…мен, натары…с, ліноле…м, шлагба…м, кансілі…м, хлопцы-…мельцы, гучнае “…ра”, фра…, гэтая …топія, гэта …нікальна, ва …фе, па-…дарнаму, а…ра, царква …ніяцкая, хвалі …льтрафіялетавыя, соцы…м, калекві…м, дачушка-…цеха, шэдэ…р, добры …клад, чулася …ханне, ма…залей, у “Выбранае” …вайшлі, дума…, пасля …рагану.

Ключ

На ўкраінскай мове, аўдыторыя, саўна, клоўн, накаўт, фаўна, Брэсцкая унія, каля урны, Галіна Уладзіміраўна, ва ўніверсітэце, шаўковы, расці-ўмацоўвайся, раўнд, ноўтбук, скаўт, да ўнівермага, шлагбаум, ток-шоў, шоўмен, натарыус, лінолеум, кансіліум, хлопцы-ўмельцы, гучнае “ўра”, фрау, гэтая ўтопія, гэта ўнікальна, ва Уфе,па-ўдарнаму, аўра, царква ўніяцкая, хвалі ультрафіялетавыя, соцыум, калеквіум, дачушка-ўцеха, шэдэўр, добры ўклад, чулася уханне, маўзалей, у “Выбранае” ўвайшлі, думаў, пасля ўрагану.

Матэрыял падрыхтавала настаўніца беларускай мовы і літаратуры

ДУА “Гімназія №2 г.Баранавічы” Стругальская Н.М.


Аддзел адукацыі Мастоўскага райвыканкама

Раённы вучэбна-метадычны кабінет


^ Арфаграфічныя хвілінкі

на ўроках мовы па новых “Правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”


(з вопыту работы раённай праблемнай групы

настаўнікаў беларускай мовы і літаратуры)





^ Масты

2011г.


Раённы вучэбна-метадычны кабінет аддзела адукацыі Мастоўскага райвыканкама рэкамендуе адміністрацыі і педагагічным кадрам для выкарыстання ў рабоце


Складальнік:

Стрыжова Ю.М., метадыст РВМК


Рэцэнзент:

Глуткіна Г.Л., загадчык РВМК РАА


У брашуры прадстаўлены матэрыялы з вопыту работы раённай праблемнай групы настаўнікаў беларускай мовы і літаратуры па правядзенні на ўроках мовы арфаграфічных хвілінак, прысвечаных вывучэнню новых “Правілаў беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”


Змест



Роля арфаграфічных хвілінак у засваенні новых “Правілаў беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” на ўроках беларускай мовы

(Крытыш Вольга Леанідаўна, настаўнік беларускай мовы і літаратуры ДУА “Агульнаадукацыйная сярэдняя школа №2 г. Масты”, вышэйшая кваліфікацыйная катэгорыя)........................



4



Арфаграфічныя хвілінкі на ўроках беларускай мовы

(практычны матэрыял з вопыту работы)






Хіхол Н.В., настаўнік беларускай мовы і літаратуры

ДУА “Гімназія №1 г.Масты”, І кваліфікацыйная катэгорыя..........



6



Крытыш В.Л., настаўнік беларускай мовы і літаратуры

ДУА “Агульнаадукацыйная сярэдняя школа №2 г. Масты”, вышэйшая кваліфікацыйная катэгорыя.............................................



8



Саўко Г.І., настаўнік беларускай мовы і літаратуры ДУА “Струбніцкі ВПК дз/с-СШ”, вышэйшая кваліфікацыйная катэгорыя........................................................................................



9



Пужаль Т.Г. настаўнік беларускай мовы і літаратуры ДУА "Курылавіцкі ВПК дзіцячы сад – сярэдняя агульнаадукацыйная школа", ІІ кваліфікацыйная катэгорыя .............................................



12



Малышка І. Л. (ІІ квал. кат), Палубочка А. А.(ІІ квал. кат.), настаўнікі беларускай мовы і літаратуры ДУА “Пацэвіцкі дзіцячы – сад сярэдняя школа”...........................................................



13



Дзямешчык Г.П., настаўнік беларускай мовы ДУА “Правамастоўская сярэдняя школа”, вышэйшая кваліфікацыйная катэгорыя..............................................................................................



14



^ Роля арфаграфічных хвілінак у засваенні новых “Правілаў беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” на ўроках беларускай мовы

Крытыш Вольга Леанідаўна, настаўнік беларускай мовы і літаратуры ДУА “Агульнаадукацыйная сярэдняя школа №2 г. Масты”, вышэйшая кваліфікацыйная катэгорыя


Адным з найбольш эфектыўных і найбольш цяжкіх шляхоў у барацьбе за граматнасць з’яўляецца сістэматычнасць у навучанні.

Сітэма ў практыкаваннях – гэта перш за ўсё рэгулярнасць трэніровачнай работы і паступовае, паслядоўнае яе ўскладненне, гэта і сувязь між асобнымі практыкаваннямі, тэмамі, паслядоўнасць у супастаўленні новага матэрыялу са старым, паступовае пашырэнне кола тэм, якія паўтараюцца, ці ўвядзенне новага ў сувязі са зменамі ў беларускім правапісе.

“Усякае новае практыкаванне павінна знаходзіцца ў сувязі з папярэднім, абапірацца на яго і рабіць крок наперад…” (К. Д. Ушынскі).

Ствараючы сістэму практыкаванняў, вельмі важна з разнастайных практыкаванняў адабраць толькі неабходнае. Чым пры гэтым кіравацца? За аснову бярэцца, па-першае, эфектыўнасць адных практыкаванняў у параўнанні з іншымі, па-другое, абавязковасць тых ці іншых у сістэме. Прычым эфектыўнымі будуць тыя, што паспяхова вырашаюць арфаграфічныя задачы і садзейнічаюць маўленчаму і інтэлектуальнаму развіццю вучняў.

Важным, неабходным у святле новага ў беларускай арфаграфіі будзе выкарыстанне на ўроках арфаграфічных ці слоўнікава-арфаграфічных хвілінак. Праводзіцца такая работа можа на любым этапе ўрока (растлумачыць правапіс выдзеленых літар у словах (на закрытай палове дошкі папярэдне запісаны словы), запісаць пад дыктоўку словы (на адпаведнае правіла), агучыць правіла і ўвесці лексічныя адзінкі, у правапісе якіх адбыліся змены згодна з новымі “Правіламі беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”).

Так, настаўнік можа прапанаваць наступныя віды дзейнасці:

- запіс слоў пад дыктоўку (на адпаведнае правіла), агучыць правіла, якое рэгулюе напісанне адпаведных арфаграм;

- тлумачэнне выдзеленых літар у словах (на адваротным баку дошкі папярэдне запісаны словы);

- паўторны запіс цяжкіх слоў, на якія раней акцэнтавалася ўвага, пад дыктоўку на дошцы і ў сшытках;

- практыкаванне тыпу дыктанта “Правяраю сябе”;

- групоўка слоў па арфаграмах;

- аналіз памылак, якія дапушчаны ў работах;

- выпраўленне памылак у дэфармаваным тэксце;

- выпраўленне памылак у іншых вучняў;

- дыктанты з папярэднім разборам (сумяшчэнне арфаграфічных заданняў з заданнямі іншага плана: спісаць, правільна расставіць націскі, завучыць іх, выканаць графічны разбор).

Арфаграфічныя хвілінкі ўключаюць у сябе развіццё ў вучняў умення разважаць над прымяненнем правілаў да адпаведнага матэрыялу.

Увага стварае аснову для арфаграфічнай пільнасці.

Усё большае значэнне у сучасных умовах набывае развіццё ў вучняў матываў навучання, абуджэнне у іх цікавасці да мовы, неабходнасці ў ведах, уменнях і навыках па роднай мове.

Адным з такіх сродкаў з’яўляецца нагляднасць. Для малодшых школьнікаў – гульнёвыя варыянты, а таксама выкарыстанне ілюстрацый для запісу слоў.

Каб прабудзіць у вучня ўнутранае жаданне авалодаць нормамі правапісу, неабходна перш за ўсё на яркіх, даступных прыкладах паказаць яму значнасць арфаграфіі, запэўніць у неабходнасці авалодання ёю.


^ Арфаграфічныя хвілінкі на ўроках беларускай мовы

(практычны матэрыял з вопыту работы)


Хіхол Н.В., настаўнік беларускай мовы і літаратуры

ДУА “Гімназія №1 г.Масты”, І кваліфікацыйная катэгорыя


^ Запішыце прапанаваныя словы па-беларуску:

Рускі варыянт слова

Беларускі варыянт слова

Компьютер

Лидер

Аул

Свитер

Радионуклиды

Девятый

Семнадцать

Стометровый

Великодушный

Сальфеджио

Контрастный

Манифестный

Есаул

Раут

Сауна

Фауна

Нью-Йорк

Телешоу

Исполком

Профком





Адзначце радкі, у якіх усе словы напісаны правільна:

Праязны, Кранштат, хуткасны, кантрастны, аднаместны, жаласлівы.

Капустны, сэрца, якасны, скарасны, баластны, прадвеснік.

Карысны, наўмысны, налістнік, прыціснуць, Гумбальт, наместнік.

Свіснуць, сонца, наезнік, посны, абласны, хіснуцца.

Міласэрны, абвесны, страсны, Рэмбрант, роднасны, гладкашэрсны.

Запішыце словы, у якіх дапушчаны памылкі, згодна з арфаграфічнымі нормамі.

^ Утварыце і запішыце складаныя словы. Растлумачце правапіс галосных.

Поўна…

Паўна…

…водны, …галоссе, …метражны, …праўны, …цэнны.

Добра…

Дабра…

…сумленны, …якасны, …вольны, …душны, ….суседскі.

Жыцце…

Жыцця…

…дзейнасць, …люб, …радасны, …устойлівы, …любівы.

Мота…

Мата…

…ралі, …дывізія, …воз, …турызм, …сані.

Ільно…

Ільна…

…камбайн, …водства, …уборка, …сушылка, …сеялка.



^ Устанавіце адпаведнасць паміж назоўнікамі і іх значэннямі:

А) ды..гармонія

Б) дэ..арганізацыя

В) ды…прапорцыя

Г) ды…камфорт

Д) дэ…ынтэграцыя

1)несуразмернасць паміж часткамі цэлага, адсутнасць прапарцыянальнасці;

2) умовы жыцця, знаходжання, якія не забяспечваюць зручнасцей і спакою;

3) распадзенне, расчляненне цэлага на састаўныя часткі;

4) парушэнне гармоніі, адсутнасць сугучнасці; немілагучнасць; разлад, няўзгодненасць, парушэнне адпаведнасці чаго-небудзь чаму-небудзь;

5) разлад арганізаванасці, парушэнне парадку, нармальнай дзейнасці каго-небудзь, чаго-небудзь.



^ Запішыце, раскрываючы дужкі:

В\вялікі п\Пост, В\вялікая субота, Д\дабравешчанне; Д\дзяды, к\Каляды, к\Крыж г\Гасподні, к\Купалле, п\Папа Р\рымскі, с\Святы д\Дух, П\першая С\сусветная вайна, м\Масленіца, п\Пасха, В\вялікдзень, д\Дзень П\перамогі, Д\дзень ведаў, д\Дзень н\Незалежнасці р\Рэспублікі б\Беларусь, н\Новы год, д\Дзень к\Кастрычніцкай рэвалюцыі, д\Дзень к\Канстытуцыі.


Рашыце крыжаванку

Памяшканне, прызначанае для чытання лекцый, дакладаў (аўдыторыя/аудыторыя).

Сцэнічнае пышнае відовішча з удзелам майстроў эстрады, цырка і інш. (шоу/шоў).

Конны пастух у стэпах Паўночнай Амерыкі (каўбой/каубой).

Трохмінутны перыяд у боксе, на працягу якога вядзецца бой (раўнд/раунд).

Становішча ў спартыўных гульнях, калі мяч або шайба выходзіць за межы спартыўнай пляцоўкі (аут/аўт).

Прыправа, падліва для стравы (соўс/соус).






1




2







3



















4


































5
















6













































^ Крытыш В.Л., настаўнік беларускай мовы і літаратуры

ДУА “Агульнаадукацыйная сярэдняя школа №2 г. Масты”, вышэйшая кваліфікацыйная катэгорыя


^ 1. Правапіс галосных:

а) правапіс о, ё, я, е (акання, якання): Токіа, Ватэрлоа; дзявяты, дзясяты, сямнаццаць, васямнаццаць;

б) правапіс галосных е, ё, я ў запазычаных словах;

в) правапіс о, э, а, е, ё, я ў складаных словах (але: Вялікабрытанія);

г) правапіс спалучэнняў галосных іё (ыё), ія (ыя), іе (ые) і інш. у іншамоўных словах;

д) перадача гукавога спалучэння [й] з галоснымі ў словах іншамоўнага паходжання ётавымі галоснымі (маянэз, ёгурт, Нью-Ёрк);

е) цяжкія выпадкі ў прымяненні арфаграфічных правіл, якія рэгулююць напісанне галосных.


^ 2. Правапіс зычных:

а) правапіс д - дз, т - ц (увесці словы іншамоўнага паходжання, дзе адбываецца змяненне;

б) ненаціскныя фіналі -эль, -эр ва ўласных імёнах іншамоўнага паходжання (перадаюцца нязменна: ^ Ландэр, Одэр, Пітэр, Юпітэр);

(!новае) ненаціскныя фіналі -эль, -эр пераходзяць у - аль, - ар у запазычаных словах (шніцаль, карцар, лідар, камп’ютар, пэйджар, ордар, тэндар і інш.)

в) правапіс некаторых спалучэнняў зычных (увесці: кантрасны, кампосны, фарпосны)

г) правапіс у (складовага) і ў (нескладовага) пасля галосных (увесці: для ўніята, ва ўніверсітэце)

- у сярэдзіне слова (аўдыенцыя, саўна, фаўна, аўра, паўза, але: траур)

- у канцы запазычаных слоў (фрау, Шоу, Ландау, Цеміртау, ток-шоу, ноу-хау); але: (новае выключэнне: калі у пад націскам: да урны, Брэсцкая унія, ультра, носім унты, чулася уканне, аул, баул;

д) правапіс й (увесці: Ёфе, Нью-Ёрк);

е) правапіс ь (мяккага знака);

ж) правапіс абрэвіятур (увесці: прафкам, ваенкам, гарвыканкам, інтэрпал, лінкар, БДУ, ЦУМ);

з) скарачэнне слоў (Дзмітрый Дзмітрыевіч – Д. Д.).

^ 3. Правапіс некаторых марфем (запазычаных слоў з прыстаўкамі):

а) (увесці: субынспектар, дэзынтэгратар, дэзынфіцыраваць, дэзынфармацыя);

б) правапіс запазычаных слоў з суфіксамі (дэградаваць, дэбютаваць, дыскутаваць, экспартаваць і інш.).

^ 4. Вялікая і малая літары (Прэм’ер-міністр РБ, Прэзідэнт РФ, Галоўнакамандуючы Узброенымі Сіламі РБ, Мітрапаліт Мінскі і Слуцкі, Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі, Крыж Ефрасінні Полацкай).


^ 5. Правілы пераносу (выключэнні з правіл).

Саўко Г.І., настаўнік беларускай мовы і літаратуры

ДУА “Струбніцкі ВПК дз/с-СШ”, вышэйшая кваліфікацыйная катэгорыя


Арфаграфічныя хвілінкі з граматычнымі заданнямі

для вучняў 5 класа па раздзеле “Фанетыка”



Правапіс О, Э – А



Гл...таць, ябл...чны, світ...р, камп’ют...р, р...сора, тры..., адр...с, лод...р, шніц...ль, др...васек, Токі..., бр...во, ц...р...монія, лат...рэя, кр...вавы, бухгалт...р.


Заданні:

Спішыце. Устаўце ў словах прапушчаныя літары.

Выпішыце словы, у якіх зычныя гукі толькі звонкія і санорныя.

Выпішыце словы, якія не маюць канчатка. Абгрунтуйце свой выбар.

Выпішыце ўласны нескланяльны назоўнік. Вызначце яго род.

Да назоўніка лодар падбярыце сінонімы.

З прапанаванымі словамі складзіце сказы па схемах:

І варыянт: “П”, - а.

ІІ варыянт: А “П!”



Правапіс апострафа



Бур’ян, з’яднацца, сям’я, п’еса, здароўе, кар’ер, пад’ём, пад’езд, раз’юшаны, шчаўе, трох’ярусны, ін’екцыя, шмат’ярусны, кан’юнктуршчык, вераб’і, В’етнам.


Заданні:

Растлумачыць значэнне слова кан’юнктуршчык.

Сфармулюйце правілы правапісу апострафа на аснове прапанаваных слоў:



-бур’ян, сям’я, п’еса, кар’ер, вераб’і, В’етнам;

- пад’ём, пад’езд, раз’юшаны, з’яднацца;

- шмат’ярусны, трох’ярусны;

- ін’екцыя, кан’юнктурўык;

- здароўе, шчаўе.



Выпішыце словы, якія ў форме роднага склону адзіночнага ліку маюць канчатак –у, абгрунтуйце сваё меркаванне. Якія з гэтых назоўнікаў у форме роднага склону адзіночнага ліку могуць ужывацца з канчаткам –а? Растлумачце, пры якой умове?

У чым заключаецца падабенства і адрозненне слоў сям’я, п’еса з пункту гледжання мовы?

Складзіце сказ з асабовым назоўнікам, каб ён выступаў у ролі зваротка.

Знайдзіце слова, род якога не супадае ў рускай і беларускай мовах. Складзіце з ім сказ.



Правапіс мяккага знака



Сядзьце, кіньце, заходзьце, сыпце.

Каменьчык, дыванчык, праменьчык, струменьчык.

Меншы, цьмяны, возьме, дзьме.

Дзве, дзверы, дзвесце, ледзьве.

Студзеньскі, конскі, ліпеньскі, восеньскі.



Заданні:

У кожным радзе падкрэсліце “лішняе” слова. Абгрунтуйце свой выбар.

Знайдзіце і выпішыце прыметнік, ад якога можна ўтварыць простую форму вышэйшай ступені параўнання. Запішыце яго ў пачатковай форме.

Вызначце слова, якое ў розных граматычных умовах можа выступаць у ролі розных часцін мовы, і праілюструйце такі пераход на прыкладах.

Знайдзіце слова, якое ў беларускай і рускай мовах супадае ў напісанні і вымаўленні, але мае рознае значэнне. Як называецца такая з’ява?

Складзіце сказ з аднароднымі членамі сказа па схеме.

*, *, * - О.

6. Знайдзіце і выпішыце слова, якое мае два канчаткі.

Знайдзіце і выпішыце назоўнік, лік якога не супадае ў рускай і беларускай мовах.



^ Правапіс звонкіх і глухіх зычных



Пясчаны, пяшчотны, дзядзька, касьба, ножка, падвесці, расчыніць, сжаць, сшыць, моладзь, сцежка, лагчына, мядзведзь, мурог, сядзьце, раз’езджаны, лёгкі.


Заданні:



Параўнайце на фанетычным узроўні словы сядзьце і мядзведзь. Што агульнае і адрознае паміж гэтымі словамі?

Растлумачце лексічнае значэнне слова мурог.

Знайдзіце зборны назоўнік. Складзіце з ім словазлучэнне. Правядзіце лінгвістычны эксперымент: памяняйце месцамі назоўнік і прыметнік. Адкажыце, як змянілася сінтаксічная роля прыметніка?

Пастаўце назоўнікі з асновай на г, к, х у форме меснага склону. Растлумачце правапіс канчаткаў.

З прапанаваных слоў выпішыце адушаўлёныя назоўнікі.

Складзіце сказ, выкарыстаўшы як мага больш прапанаваных слоў.

Знайдзіце і запішыце прыметнікі з аднолькавай марфемнай будовай.



Правапіс галосных о, э, а



Заданне 1. Запішыце ў дзве групы словы: а) у якіх пры змяненні адбываецца аканне;

б) у якіх пры змяненні не адбываецца аканне.


Адпорваць, адрэкамендаваны, дряцяны, дрэваед, адроджаны, рэцэнзія, дрэсіраваць, жэрдка, жаўток, дрэнаж, адплочаны, джэйран, законна, кампост, дэльфін, ідэальна, індэкс, вырошчваць, кінаэкран, запомніць, карона, крэсла, кватэра, салома, крэпасць, срэбра, матэрыя, майстэрня, методыка, піцэрыя, оптам, сістэма, прагрэсія, абтрэсці, торф, прэса, трэці, рэспубліка, ушчэмлены, трэнер, упэўнены, фэнтэзі, шэры, цэлафан, цементаваны, жэмчуг.


Заданне 2. Выпішыце ў два слупкі словы з літарамі э і е.


Авіямад...ль, акард...он, аг...нтура, ало..., акс...суар, альт...рнатыва, амн...зія, бер...т, ан...стэзія, ат...лье, б...л...трыстыка, б...жавы, б...н...фіс, без..., бюлет...нь, бізн...с, кіберн...тыка, вар’ет..., ген...тыка, віц...-адмірал, энерг...тычны, в...б-сайт, брун...т, д...баты, д...прэсія, бізн...см...н, б...йдж, каф..., ін...рцыя, маніф...ст, мауз...р, м...н...джм...т, кар..., куп..., л...дзі, камп...тэнтны, маян...з, п...псі-кола, пенсн..., праф...сіянал, карат..., прэз...нтацыя, рэзюм..., рэп...ртуар, с...рвіс, філ..., т...нд...нцыя, флан...левы, фанаб...рысты, экз...мпляр, эксп...рымент, экспр...с, тун...ль, камюнік..., эс..., інт...рн...т, антр...солі, спаг...ці, ж...ле, шымпанз... .


Заданне 3. Устаўце прапушчаныя літары о, а, э, ы.


Варыянт 1. Агр...гат, адм...йстраваць, адр...камендаваць, характ...рызаваць, банд...роль, бр...во, г...меапатыя, грэйд...р, д...лікатны, др...мучы, ж...стыкуляцыя, зач...рствелы, інт...рнат, канд...дат, лейт...нант, лод...р, кр...вавы, мад...ратар, нонс...нс, шч...бятаць, прыч...саць, р...клама, с...кратар, ц...люлоза, яшч...рка, танг..., др...зіна, галант...рэя, р...сорны, гансгст...рскі.


Варыянт 2. Агр...сіўны, апрат...ставаны, аш....ламіць, ац...ніць, бесц...рымонна, гар...зантальны, гр...йпфрут, гл...таць, др...готкі, дыр...ктыва, запр...гаць, інт...р’ер, інт...рэс, канц....лярыя, л....пух, кр...шыць, нагр...вальны, па...тызаваць, пр...стыжны, лат...рэя, с...крэт, ядр...ны, ранч..., р...зінавы, барт...р, ц...ліна.


Заданне 4. Запішыце словы па-беларуску.


Оттава, Онега, Бомбей, Баренцево море, Березино, Бешенковичи, Благовещенск, Буэнос-Айрес, Габрово, Оренбург, Вологда, Череповец, Глазго, Гродно, Ереван, Женева, Зимбабве, Копенганен, Лондон, Монреаль, Сан-Доминго, Стокгольм, Хохлома, Чечерск, Харьков, Сан-Ремо, Одесса.



^ Правапіс галосных е, ё, я.



Заданне 1. Устаўце прапушчаныя літары.


Лёд – л...дзяны,мёд – м...довы, мера – разм...жаванне – разм...жоўваць, прамень – прам...нёвы, лёгкі – абл...гчэнне, цёмны – пац...мнелы, плямёны – пл...мянны, агонь – агн...вы, баль – бал...ваць, замалёўка – намал...ваць, адлепліваць – выл...піць, плесці – запл...таць – выпл...сці, адсекчы – адс...каць – выс...кчы, алень – ал...н...ня, аняменне – н...мата, апека – ап...каваць – ап...кун, балет – бал...рына, бераг – б...рагавы – узб...рэжжа, паездка - бязвы...зны – вы...зджаць, вавёрка – выв...рчаня, восем – вас...мнаццаць, вера – дав...раць – выв...рыць, ваенны – ва...явода, ведзьма – в...дзьмар, з’есці – аб’...дзенне, вечар – в...чаровы – в...чэра, губернія – губ...рнатар, дзяцел – дз...тл...ня, серыя – с...рыял, забяспечыць – заб...спячэнне, зелень- з...л...наваты – з...леніва – з...л...ніна, лянота – л...наваты, зменшыць – зм...ншэнне, цвёрды – цв...рдыня, сямёра – с...м...рых, сена – с...наж, чацвёра – учацв...рых.


Заданне 2. Запішыце ў адзін слупок словы, у якія трэба ўставіць літару е, а ў другі слупок – я. Абгрунтуйце сваё меркаванне.


Мац...рык, г...рань, ...давіты, л...тэнант, зав...зь, ...дро, дызайн...р, вы....снець, ....хідны, с...анс, дз...ржава, дз...вяць, эл...ктрычны, барб...кю, дз...дзькаванне, дз...журны, м...талічны, ан...кдот, л...мантаваць, ап...рэта, ав...ню, п...чатка, ал...ргія, св...тар, сув...зь, м...дуза, л...шчына, мес...ц, інв...нтар, пам...ць, к...лейны, п...так, мез...нец, ...длоўцавы, Пал...сціна, к...дроўнік, к...фір, п...рсп...ктыва, квец...нь, б...сперапынна, ары...нцір, ...чмень, він...грэт, тыс...чны, б...звобразна, у кал...ндары, кал...ндар.


Заданне 3. Запішыце словы па-беларуску.


Алевтина, Егор, Орлеан, Барселона, Гейне, Железнов, Валериан, Федора, Инесса, Ереван, Женева, Гёте, Петербург, Кемерово, Кёльн, Несвиж, Печора, Ермолай, Ефим, Якубович, Серпухов, Смолевичи, Хмельницкий, Тернополь, Менделеев.


^ Пужаль Т.Г. настаўнік беларускай мовы і літаратуры

ДУА "Курылавіцкі ВПК дзіцячы сад – сярэдняя агульнаадукацыйная школа",

ІІ кваліфікацыйная катэгорыя



Запісаць словы, падкрэсліць арфаграмы, назваць правіла, запомніць правапіс.



Святкаваць, латарэя, жамчужына, канцылярыя, інжынер, Нью-Ёрк, фразеалогія, фізіялогія, геніяльны, медінстытут, безыніцыятыны, вольналюбівы, новабудоўля, зернязбор, чорнабароды, словатвор-часць, Вялікабрытанія, Растоў-на-Доне, перакаці-поле, мележаўскі стыль, Коласавы вершы, дзвесце, двух’ярусны, штосьці,студзеньскі,разанскі, бясшумны, цецярук, здароўе, незабудка.



Выбарачны дыктант “Правапіс мяккага знака”

1 варыянт выпісвае словы з мяккім знакам, 2 варыянт - без мяккага знака


Галлё, ледзьве, сем, пісьменнік, агеньчык, дзверы, конскі,чэрвеньскі, мітусня, восеньскі, дзевяццю, дзецьмі, лімончык, песня, крочце, едзьце, вагончык, пенальчык, яблынька, большы, забудзьце, дзесьці,счарсцвець, разьбяр, зацвісці, пяцьдзясят.


^ Малышка І. Л. (ІІ квал. кат), Палубочка А. А.(ІІ квал. кат.), настаўнікі беларускай мовы і літаратуры ДУА “Пацэвіцкі дзіцячы – сад сярэдняя школа”



Запішыце прапанаваныя словы ў адпаведнасці з новымі “Правіламі беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”.

Імпрэсарыо, сальфеджыо, Антоніо, адажыо, Бакачыо, радэо, Токіо, Ватэрлоо, трыо, Рыо.


^ 2. Адрэдагуйце сказы ў адпаведнасці з новымі правіламі напісання галосных. Запішыце.

1. Брат Антоніо наведаў Рыо-дэ-Жанейро.

2. Трыо баяністаў з Беларусі сталі лаўрэатамі музычнага конкурсу ў Ватэрлоо.

3. Шумная кампанія юнакоў і дзяўчат накіравалася на радэо.

4. Настаўнікі прапанавалі камісіі свае партфоліо. 5. Горад Токіо – сталіца Японіі.



Устаўце прапушчаныя літары.

Шніц...ль, шпат..ль, карц..р, Ланд..р, грэйд..р, лід..р, камп’ют..р, пэйдж..р, Од..р, тэнд..р, орд..р, менедж..р, фарват..р, Піт..р, альма-мат..р, крат..р, прэсвіт..р, Юпіт..р.



^ Запішыце прапанаваныя словы па-беларуску. З трыма з іх (на выбар) складзіце сказы.

Бухгалтер, принтер, фломастер, тинейджер, блокбастер, свитер, Рихтер, Ольстер, катер, барель, Манчестер.


Картка№ 1.

Выберыце правільнае напісанне слоў.

Аванпостны і аванпостны, кантрастны і кантрасны, кантэкстны і кантэксны, маніфестны і маніфесны, баластны і баласны, кампостны і кампосны.

Ад наступных назоўнікаў утварыце прыметнікі.

Праезд, ненавісць, фарпост, жаласць, чэсць, радасць,капуста, выезд, вобласць, кантраст, скорасць.

Картка № 2

Устаўце ў/у.

Сімфанічная ..верцюра, тэлешо.., сноўбардыст, Ланда.., фа..на, тра..р, умля..т, фіна-..горскі, фра.., нататкі ..фолага, джо..ль, кла..нада, на..тбук, Фа..ст, прэзіды..м, а..ра, крыкі “..ра”, ад ..дару, рады..с.

Падкрэсліце правільны варыянт напісання выдзеленых слоў і патлумачце яго.

Як называецца цыркавы артыст клоўн ці клоун?

Як называецца сукупнасць усіх відаў жывёл якой-небудзь мясцовасці фаўна ці фауна?

Якое слова ўжываецца пры ветлівым звароце да замужняй жанчыны ў Германіі фрау ці фраў?

Як называецца невысокае бязлістае дрэва, якое расце ў пустынях саксаўл ці саксаул?

Дзямешчык Г.П., настаўнік беларускай мовы

^ ДУА “Правамастоўская сярэдняя школа”,

вышэйшая кваліфікацыйная катэгорыя


Практыкаванне 1. Спішыце словы, растлумачце правапіс е пасля заднеязычных. Пазначце ў словах націскі. Праверце напісанае па слоўніку. Знайдзіце і выпішыце (с. 86) яшчэ 2 словы, якія адпавядалі б агульнаму правілу.

Геолаг, гепард, гербарый, герой, геена, кефір, кераміка, гегемон.


Практыкаванне 2. Спішыце словы, устаўце прапушчаныя літары - е або я. Праверце напісанае па слоўніку. 3 адным словам на выбар складзіце словазлучэнне па схеме прыметнік+ назоўнік.

Дз...журны, зм...стоўны, л...гкавы, знам...нальны, н...выразны, н...стомны, н...малады, п...радавы, п...кельны, б...спамылковы.


Практыкаванне 3. У прыведзеных словах пастаўце націскі, праверце па слоўніку. Амографы выпішыце парамі. 3 астатніх слоў складзіце просты апавядальны клічны сказ.

Прыклад, прымус, вецер, плаціна, канюшына, падаць, рады, парушыць, разносіць, вараны, водар, выразны, паліўны, памяць, прагнуць, пара.


Практыкаванне 4. Размяркуйце словы ў два слупкі: у першы запішыце тыя, якія са зменай граматычнай формы мяняюць месца націску, у другі - словы з нязменным націскам. Праверце напісанае па слоўніку.

Рэжым, рукаў, рукзак, рыбалоў, рыжык, рухавік, ручай, рынг, рытм, ручнік, рыбак, рэбус, рэгістр, рывок.


Практыкаванне 5. Запішыце словы ў алфавітным парадку, расстаўце ў іх націскі. Праверце напісанае па слоўніку. 3 адным са слоў складзіце просты апавядальны сказ, падкрэсліце ў ім граматычную аснову.

Садавіна, спіна, слабы, сліна, магазін, сажалка, саджалка.


Практыкаванне 6. Спішыце, устаўляючы літару о або о. Падкрэсліце другую частку слова і пастаўце ў ёй націск. Растлумачце правапіс слоў.

Д...брадзей, д...ўгажыхар, д...брабыт, д...браахвотна, д...братворны, д...6раупарад-каваны, д...браякасны, д...брасуседскі, д...маводства, д...бразычлівы, д...маседка, др...бналессе, дв...яборства.

3 адным прыметнікам на выбар складзіце словазлучэнне па схеме прыметнік + назоўнік. Знайдзіце 2 прыслоўі і запішыце, ад якіх слоў яны ўтвораны.


Практыкаванне 7. Спішыце, устаўляючы літару а або о. Падкрэсліце другую частку слова і пастаўце ў ёй націск. Выпішыце з новага радка словы, якія не падпарадкоўваюцца агульнаму правілу правапісу о-аў складаных словах.

Ф...таздымак, ф...тахроніка, ф...таплёнка, ф...тавыстаўка, ф...таальбом, ф...таграфія, ф...таатэлье, ф...таграфаваць, ф...тажурналіст.


Практыкаванне 8. Спішыце. Падкрэсліце тыя пары слоў, дзе са з'яўленнем мяккага знака змянілася не толькі значэнне слова, але і яго часцінамоўная прыналежнасць. Праверце напісанае па слоўніку.

стол - столь ледзянец - ледзянець

паяц - паяць бал - баль

вяз - вязь ніц - ніць

тол - толь мел – мель


Практыкаванне 9. Спішыце словы, устаўце, дзе трэба, мяккі знак ці апостраф. Праверце па слоўніку. Падкрэсліце словы з раздзяляльным мяккім знакам.

1) Кар...ер, сін...ёр, міл...ён,узмор...е, іншавер...е, шын...ён, з...яднанасць, раз...юшыць, суб...ект, пад...ёмны, раз...бяны, ц...мяны, бяз...мерны, аб...ёмны.

2) Бал...ніца, біл...ярд, валяр...ян, вал...ер, з...ява, здароў...е, сузор...е, шчаў...е, нізоў...е, атэл...е, раз...яднаны, раз...езд, бар...ер, мадэл...ер, кал...е.

Практыкаванне 10. Спішыце словы, устаўце прапушчаныя літары. Праверце правільнасць напісанн